«Τι γνωρίζει ο Ιβάν που δεν μαθαίνει ο Τζόνι;»
«Από το σκοτάδι στο φως» – Η εξάλειψη του αναλφαβητισμού – Τα εντυπωσιακά επιτεύγματα της Σοβιετικής Ένωσης στην Εκπαίδευση
Με αφορμή την έναρξη της σχολικής χρονιάς, θα κάνουμε μια σύντομη αναδρομή στο εκπαιδευτικό σύστημα της Σοβιετικής Ένωσης.
Η Τσαρική Ρωσία, των 175 εκατομμυρίων ανθρώπων, λίγο πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση, είχε περίπου 9,5 εκατομμύρια μαθητές στο δημοτικό και μόλις 900 χιλιάδες φοιτούσαν στο γυμνάσιο.
Περίπου το 80% των παιδιών και των εφήβων δεν μπορούσαν να φοιτήσουν ούτε στα δημοτικά σχολεία. Για τα κορίτσια, τα ποσοστά ήταν ακόμα χειρότερα.
Όλες οι βαθμίδες της εκπαίδευσης, και ειδικά οι ανώτερες, ήταν σχεδόν αποκλειστικό προνόμιο της αστικής τάξης, των κουλάκων (μεγαλογαιοκτημόνων) και των ευγενών.
Μετά την νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης το Κομμουνιστικό Κόμμα των μπολσεβίκων και η Σοβιετική κυβέρνηση, με τις πρώτες κιόλας αποφάσεις και διατάγματα,
καθόρισαν συγκεκριμένο πρόγραμμα δράσης, για την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού και της αμορφωσιάς, που μάστιζε όχι μόνο τους νέους αλλά τον λαό γενικότερα.
Για να έχουμε μια αντίληψη των μεγεθών, λίγους μήνες πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση, μόλις το 37,9% των αγοριών και το 12,5% των κοριτσιών άνω των 7 ετών ήξεραν στοιχειώδη γραφή και ανάγνωση.
Ακόμα κι αυτή η εικόνα, όμως, είναι πλασματική καθώς αφορά μόνο το ρωσόφωνο πληθυσμό και μάλιστα στα κύρια αστικά κέντρα της Ρωσίας.
Αν λάβουμε υπόψη και τις διάφορες εθνικότητες, καθώς και τις υπόλοιπες μετέπειτα Σοβιετικές Δημοκρατίες, το μέγεθος του προβλήματος ξεδιπλώνεται στις πραγματικές του διαστάσεις:
Στις περισσότερες εκ αυτών, το ποσοστό ήταν κάτω από 5% (π.χ. 2% στο Καζακστάν, 1% στο Ουζμπεκιστάν).
Σε μια κολοσσιαία προσπάθεια της σοβιετικής εξουσίας να αναμετρηθεί με τον αναλφαβητισμό, ξεκίνησε μια καμπάνια καταπολέμησης τους μεταξύ 1923-1927.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’30 ο αριθμός των εθελοντών δασκάλων έφτασε το 1 εκατομμύριο και ο αριθμός των ενήλικων μαθητών άγγιξε τα 10 εκατομμύρια.
Περίπου 50 εκατομμύρια ενήλικες έμαθαν γραφή και ανάγνωση μεταξύ 1920-1940.
Η επιτυχία αναδεικνύεται από τα στοιχεία της απογραφής του 1926.
Για πρώτη φορά στην Ιστορία της Ρωσίας, η πλειοψηφία του πληθυσμού μπορούσε να γράφει και να διαβάζει:
Το 65,4% του αγοριών και το 36,7% των κοριτσιών άνω των 7 ετών. Μέχρι το 1937, το συνολικό ποσοστό είχε ανέλθει στο 75%.
Σύμφωνα με την απογραφή του 1939, το 81,1% του συνολικού πληθυσμού ήταν εγγράματοι. Το 1940-41 φοιτούσαν συνολικά 35,6 εκατομμύρια μαθητές.
Το αποτέλεσμα όλων αυτών των συνεχών προσπαθειών οδήγησε ώστε, στην ολοκλήρωση της δεκαετίας του ’60 το ποσοστό πλέον να φτάνει το 99%.
Τα βήματα και η κινητοποίηση δυνάμεων από την σοβιετική εξουσία
Πως, όμως, έγινε κατορθωτό κάτι τέτοιο;
Για να γίνει αυτό το «θαύμα», κινητοποιήθηκαν μαχητικά χιλιάδες κομσομόλοι, δάσκαλοι, φοιτητές, υπό την καθοδήγηση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης.
Ανοίγουν παντού σχολεία για ενήλικες και κέντρα εξάλειψης της αγραμματοσύνης.
Εκδίδονται σε μεγάλα τιράζ και σε όλες τις γλώσσες που μιλιούνται αλλά δεν διέθεταν αλφάβητο! Εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες κάθονταν στα θρανία τα βράδια μετά τη δουλειά.
Παράλληλα, η εφαρμογή ενιαίου προγράμματος πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης το 1930 αποτελούσε εγγύηση για την ολοκληρωτική αναστροφή της εικόνας που κυριαρχούσε προεπαναστατικά.
Καθιερώθηκε η δωρεάν παιδεία και η κοινή φοίτηση των δύο φύλων στα σχολεία. Διαχωρίστηκε το σχολείο από την εκκλησία, καθώς και η εκκλησία είχε διαχωριστεί από το κράτος.
Καταργήθηκαν οι σωματικές τιμωρίες. Κατοχυρώθηκε το δικαίωμα των εθνικοτήτων να σπουδάζουν στη μητρική τους γλώσσα.
Τέθηκαν οι βάσεις για τη δημιουργία του σοβιετικού συστήματος κοινωνικής προσχολικής διαπαιδαγώγησης.
Τα ανώτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα άνοιξαν τις πόρτες τους στην εργατική τάξη και τους αγρότες.
Οι σχετικοί στόχοι στηρίζονταν από τη σοβιετική εξουσία και με τους αντίστοιχους πόρους.
Έτσι, ιδιαίτερα τις πρώτες δεκαετίες, τα ποσά που προϋπολογίζονταν για την εκπαίδευση συνεχώς αυξάνονταν.
Υπολογίζεται ότι μεταξύ 1932 και 1941 το κατά κεφαλήν ποσό αυξήθηκε πάνω από 800%.
Κατά το δεύτερο πεντάχρονο πλάνο (1933-1937) χτίστηκαν 20.000 νέα σχολεία και κατά το τρίτο (που εκπονήθηκε το 1938, αλλά δεν ολοκληρώθηκε λόγω Β’ Παγκοσμίου Πολέμου) άλλα 20.000,
εκ των οποίων 4.000 στα αστικά κέντρα και 16.000 στην περιφέρεια, ενώ προβλεπόταν και η εκπαίδευση 50.000 νέων δασκάλων.
Άλματα και στην τεχνική και ανώτατη μόρφωση του πληθυσμού
Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι η στόχευση ή και αποτελεσματικότητα αυτών των προσπαθειών εξαντλούνταν στην απόκτηση ενός «βασικού επιπέδου δεξιοτήτων», για να μιλήσουμε με «σύγχρονους» όρους.
Όμως, τα στοιχεία αποδυκνείουν ότι μόνο έτσι δεν έχουν τα πράγματα. Στη διάρκεια της περιόδου 1918-1990, μέση και ειδική εκπαίδευση απόκτησαν 135 εκατομμύρια άνθρωποι.
Από αυτούς, 100 εκατομμύρια ολοκλήρωσαν τη μέση γενική εκπαίδευση και 35 εκατομμύρια σπούδασαν σε τεχνικές και επαγγελματικές σχολές και άλλα μεσαία ειδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Στην ανώτατη εκπαίδευση, ο αριθμός των φοιτητών από 127.400 το 1914, σκαρφάλωσε στους 542.000 το 1937, για να φτάσει τα 2,1 εκατομμύρια το 1959, τα 4,8 εκατομμύρια το 1975 και τα 5 εκατομμύρια το 1987.
Συνολικά, ο αριθμός των ανθρώπων που απόκτησαν ανώτατη μόρφωση από 1,2 εκατομμύρια το 1939 αυξήθηκε στα 21 εκατομμύρια ανθρώπους στα τέλη της δεκαετίας του ’80.
Συνολικά, σε σχέση με την προπολεμική περίοδο, το μορφωτικό επίπεδο των Σοβιετικών ανθρώπων αυξήθηκε σχεδόν 7 φορές.
Η εικόνα είναι αποκαλυπτική, αν κάποιος συγκρίνει τις κοινωνικές ομάδες του πληθυσμού:
- Στους υπάλληλους αυξήθηκε 2 φορές,
- στους εργάτες 10 φορές,
- στους κολχοζνικούς (εργαζόμενοι στις συναιτεριστικές αγροτοκτηνοτροφικές μονάδες) πάνω από 40 φορές.
«Τι γνωρίζει ο Ιβάν που δεν μαθαίνει ο Τζόνι;»
Άνοιγμα του δρόμου για μια λαμπρή προοπτική
Η Οκτωβριανή Επανάσταση άνοιξε το δρόμο για την ανάπτυξη της λαϊκής εκπαίδευσης, για την οικοδόμηση του πιο προοδευτικού και ανθρωπιστικού, ενιαίου πολυτεχνικού σχολείου.
Το πολυτεχνικό σχολείο της ΕΣΣΔ αποτελεί έναν νέο τύπο σχολείου, που δεν έχει καμία σχέση με το ταξικό σχολείο που ξέρουμε σήμερα.
Κι αυτό, πρώτα και κύρια, γιατί οι προσανατολισμοί του είναι διαφορετικοί.
Αυτό αποτυπώνεται τόσο στο περιεχόμενο του, όσο και τη μορφή του:
Το επαναστατικά νέο στοιχείο ήταν η προσπάθεια καθιέρωσης του ενιαίου χαρακτήρα του σχολείου.
Αποτυπώνεται,όμως, και στα αποτελέσματα του:
Είναι χαρακτηριστικός ο θαυμασμός ακόμα και των Δυτικών για τα μορφωτικά επιτεύγματα του σοβιετικού σχολείου.
Ιδίως, δε, μετά τις πρώτες μεγάλες επιτυχίες της ΕΣΣΔ στο διάστημα, ο προβληματισμός στις ΗΠΑ για το
«Τι γνωρίζει ο Ιβάν που δεν μαθαίνει ο Τζόνι;»
ήταν διάχυτος και αποτέλεσε αντικείμενο εκτεταμένων μελετών.
Η διαμόρφωση συνεχώς καλύτερων συνθηκών, για την τελειοποίηση του συστήματος της λαϊκής εκπαίδευσης ως σπουδαίου παράγοντα για την ολόπλευρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας,
αποτελεί διαρκή μέριμνα της εργατικής εξουσίας, στην πορεία ισχυροποίησης της.
Είναι πράγματι συγκλονιστικό να αντιπαραβάλλει κανείς τη σημερινή πραγματικότητα με τις κατακτήσεις του σοσιαλισμού 40, 50 ή και 80 χρόνια πριν.
Πολύ δε περισσότερο, αν αναλογιστούμε την κατάσταση από την οποία ξεκίνησε η σοβιετική εξουσία το 1917 και σε τόσο λίγο διάστημα μπόρεσε να πετύχει τόσα πολλά, σε σύγκριση με τις δυνατότητες που υπάρχουν αν εμείς ξεκινήσουμε από το σημερινό επίπεδο ανάπτυξης!
Στοιχεία αντλήθηκαν από το άρθρο του Ριζοσπάστη με τίτλο:
«Τα επιτεύγματα της ΕΣΣΔ στην εκπαίδευση»
