Ο Τρότσκι και το ρεύμα του Τροτσκισμού – Μέρος 2ο
Η αντιπαράθεση με τον Λένιν και τους Μπολσεβίκους επί σοσιαλιστικής Σοβιετικής Εξουσίας
Συνέχεια από το 1ο Μέρος
Την άποψή τους για την αδυναμία επικράτησης της επανάστασης στη Ρωσία τη στήριζαν στη θέση ότι είναι αδύνατη η ενσωμάτωση των φτωχών και μεσαίων αγροτών στην επανάσταση, αδύνατη η διατήρηση της εργατοαγροτικής συμμαχίας, ότι είναι αναπόφευκτη η σύγκρουση της εργατικής τάξης με πλατιές αγροτικές μάζες και – κατά συνέπεια – μόνη λύση μπορεί να είναι η αναμονή βοήθειας από τις προλεταριακές επαναστάσεις της Δύσης.
Την άποψη αυτή ο Τρότσκι την είχε διατυπώσει από το 1905, χρησιμοποιώντας τη θέση της αδιάκοπης ή διαρκούς επανάστασης των Μαρξ και Ένγκελς[1] το 1850,
που προέβλεπε τη δυνατότητα μετεξέλιξης της αστικοδημοκρατικής επανάστασης σε σοσιαλιστική και την επέκτασή της από χώρα σε χώρα στα πλαίσια της αντίληψης για επανάσταση στην ανεπτυγμένη καπιταλιστική Ευρώπη.
Η διαρκής όμως επανάσταση όπως την αντιλαμβανόταν ο Τρότσκι σήμαινε σύγκρουση με τους αγρότες που τους θεωρούσε όλους, ανεξάρτητα της ταξικής διαφοροποίησης στο χωριό, ως αντιδραστική μάζα.
Ο Λένιν σχολιάζοντας αυτή τη θέση του Τρότσκι έγραφε:
«Η πρωτότυπη θεωρία του Τρότσκι παίρνει από τους μπολσεβίκους την πρόσκληση για αποφασιστικό επαναστατικό αγώνα και την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας και από τους μενσεβίκους την άρνηση του ρόλου της αγροτιάς».[2]
Ο Τρότσκι ερμήνευε «δογματικά» τα πραγματικά δεδομένα που αφορούσαν τόσο το γεγονός ότι οι αγρότες ως μικροϊδιοκτήτες, προσκολλημένοι στη γη τους και την ιδιοκτησία τους, δεν ήταν ενιαία τάξη, δεν μπορούσαν να παίξουν με βάση την κοινωνική τους θέση προοδευτικό ρόλο στην κοινωνική εξέλιξη, όσο και την κατάσταση της αγροτιάς στη Ρωσία εκείνης της περιόδου.
Επί της ουσίας επρόκειτο για μια μηχανιστική αντίληψη για την ταξική πάλη, απολυτοποίηση της αντιδραστικής τάσης (πλευράς) του μικροϊδιοκτήτη και εξαφάνιση της δυνατότητας αντιπαράθεσής του με την αστική τάξη στο πλευρό του προλεταριάτου, έλλειψη εμπιστοσύνης στη δυνατότητα του προλεταριάτου και του Κόμματός του να ηγηθεί όλων των καταπιεζόμενων μαζών.
Αυτή η δυνατότητα προβλέπεται από τους Μαρξ και Ένγκελς στο έργο τους το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», όπου αναφέρεται ότι οι αγρότες μπορούν να λειτουργούν «επαναστατικά»:
«Σχετικά με το επικείμενο πέρασμά τους στο προλεταριάτο και τότε δεν υπερασπίζονται τα σημερινά αλλά τα μελλοντικά τους συμφέροντα, εγκαταλείπουν τη δικιά τους άποψη για να πάνε με την άποψη του προλεταριάτου».[3]
Και ακόμα πιο καθαρά στη «18η Μπρυμέρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη»:
«Έτσι τα συμφέροντα των αγροτών δεν βρίσκονται πια, όπως τον καιρό του Ναπολέοντα, σε αρμονία αλλά σε αντίθεση με τα συμφέροντα της αστικής τάξης, με το κεφάλαιο.
Συνεπώς οι αγρότες βρίσκουν το φυσικό τους σύμμαχο και καθοδηγητή στο προλεταριάτο των πόλεων που καθήκον του είναι η ανατροπή του αστικού καθεστώτος».[4]
Οι τροτσκιστές δεν έβλεπαν ούτε την αναγκαιότητα συμβιβασμών με την αγροτική μάζα που αποτελούσε τη μεγάλη πλειοψηφία της Ρωσίας ούτε τις δυνατότητες πλατιά τμήματα της φτωχής και μεσαίας αγροτιάς να ενσωματώνονται στο πρόγραμμα της επανάστασης σε αντίθεση με τους καπιταλιστές ιδιοκτήτες της γης, τους κουλάκους.
«Ο χωρισμός της αγροτιάς σε στρώματα δυνάμωσε τον ταξικό αγώνα στους κόλπους της, ξύπνησε πάρα πολλά στοιχεία που κοιμούνταν πολιτικά, έφερε κοντά στο προλεταριάτο των πόλεων το αγροτικό προλεταριάτο. […]
Στην πράξη ο Τρότσκι βοηθάει τους φιλελεύθερους εργατικούς πολιτικούς της Ρωσίας που με την «άρνηση» του ρόλου της αγροτιάς δείχνουν ότι δε θέλουν να ξεσηκώσουν τους αγρότες σε επανάσταση».[5]
Ο συμβιβασμός με την αγροτιά, δηλαδή η επιλογή του δρόμου της συνεταιριστικοποίησης της αγροτιάς μέσα από το μοίρασμα της γης – που με την Οκτωβριανή Επανάσταση είχε γίνει και παρέμενε κρατική ιδιοκτησία – για οικογενειακή εκμετάλλευση
δε σήμαινε εγκατάλειψη του σοσιαλιστικού στόχου για κοινωνικοποίηση των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής και της δικτατορίας του προλεταριάτου.
Λάμβανε όμως υπόψη το συσχετισμό ταξικών δυνάμεων στη ρωσική κοινωνία, επένδυε στην όξυνση των ταξικών διαφοροποιήσεων μέσα στην ίδια την αγροτιά, προσάρμοζε τη συγκέντρωση της κατακερματισμένης αγροτικής παραγωγής με τέτοιο τρόπο που να διευκολύνεται ο δρόμος της κοινωνικοποίησής της:
«Και τι σημαίνει ειρήνευση στο χωριό; Σημαίνει έναν από τους βασικούς όρους για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Δεν μπορεί να χτίσει κανείς σοσιαλισμό όταν έχει επιδρομές συμμοριών και εξεγέρσεις ανάμεσα στους αγρότες.
Τώρα έχουμε αύξηση της καλλιεργούμενης έκτασης ως το προπολεμικό επίπεδο (95%), ειρήνευση του χωριού συμμαχία με το μεσαίο αγρότη, λίγο πολύ οργανωμένη φτωχολογιά, δυναμωμένα τα Σοβιέτ στο χωριό και μεγαλωμένο το κύρος του προλεταριάτου και του κόμματος στο χωριό.
Δημιουργήσαμε έτσι τις συνθήκες που μας επιτρέπουν να συνεχίσουμε την επίθεση ενάντια στα καπιταλιστικά στοιχεία στο χωριό, να εξασφαλίσουμε παραπέρα επιτυχημένη οικοδόμηση του σοσιαλισμού στη χώρα μας».[6]
Τη στιγμή που μετά τον εμφύλιο έμπαινε το καθήκον της συμμαχίας της εργατικής τάξης με την αγροτιά, ο Τρότσκι υποστήριζε:
Τη βίαιη με στρατιωτικά μέσα κολεκτιβοποίηση της γης που στην ουσία θα σήμαινε εμφύλιο πόλεμο στο χωριό.
Η κολεκτιβοποίηση πραγματοποιήθηκε το 1929-1933 μέσα από σκληρή ταξική αντιπαράθεση, στην οποία έγινε κατορθωτό να τραβηχτεί με το μέρος της κολεκτιβοποίησης μεγάλο μέρος της φτωχής αγροτιάς.
Σε αυτές τις συνθήκες ο Τρότσκι και οι οπαδοί του το 1930, αλλάζοντας θέση πανικοβλημένοι από την όξυνση της ταξικής πάλης, κατήγγειλαν την κολεκτιβοποίηση και αποκουλακοποίηση[7] ως «γραφειοκρατική περιπέτεια».
Το Μάρτη του ίδιου χρόνου ο Τρότσκι μιλάει για:
«Τον ουτοπικό αντιδραστικό χαρακτήρα της κολεκτιβοποίησης σε ποσοστό 100%. […] Η αναγκαστική οργάνωση συνεταιριστικών αγροκτημάτων δίχως την τεχνολογική υποδομή που μόνο αυτή θα μπορούσε να εξασφαλίσει την ανωτερότητά τους απέναντι στα μικρά αγροκτήματα είναι μια αντιδραστική ουτοπία».
Εκείνη την περίοδο προφήτευε ότι:
«Τα κολχόζ θα καταρρεύσουν ενόσω θα περιμένουν την τεχνική υποδομή».[8]
Η πραγματικότητα τους διέψευσε, παρά την υπερβολή και τα λάθη που έγιναν στην προώθηση της σωτήριας για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση κατεύθυνση της κολλεκτιβοποίησης.
Οι τροτσκιστές θεωρούσαν τα συνδικάτα στη σοσιαλιστική οικοδόμηση ως όργανα διοίκησης της εξουσίας της εργατικής τάξης και ήθελαν να επιβάλουν στρατιωτική λειτουργία στο εσωτερικό τους.
Επί της ουσίας πίσω από αυτή την αντίληψη «κρύβονταν» οι αντιλήψεις τους πως η δικτατορία του προλεταριάτου ως εξουσία ασκείται άμεσα από την τάξη στο σύνολό της και αφού η τάξη στο σύνολό της δεν ήταν ώριμη, η «ωριμότητα» θα «επιβαλλόταν» με διοικητικά μέτρα πάνω της.
Πρόκειται για γραφειοκρατική αντίληψη που εξέφραζε για άλλη μια φορά τη διανοουμενίστικη υποτίμηση προς τη δυνατότητα των μαζών να πείθονται από την κομμουνιστική δουλειά.
Ο Λένιν αντιπαρατέθηκε διεξοδικά με τον Τρότσκι στο συγκεκριμένο ζήτημα και στο έργο «Τα συνδικάτα, η τρέχουσα στιγμή και τα λάθη του Τρότσκι» αναφέρει:
«Δεν μπορείς όμως να πραγματοποιήσεις τη δικτατορία του προλεταριάτου μέσω της καθολικής οργάνωσής του.
Γιατί όχι μόνο σε εμάς μια από τις πιο καθυστερημένες καπιταλιστικές χώρες αλλά και σε όλες τις άλλες καπιταλιστικές χώρες το προλεταριάτο εξακολουθεί να είναι τόσο διηρημένο, τόσο ταπεινωμένο, τόσο εξαγορασμένο σε μερικά μέρη (συγκεκριμένα από τον ιμπεριαλισμό σε ορισμένες χώρες)
που η καθολική οργάνωση του προλεταριάτου δεν μπορεί να πραγματοποιήσει την δικτατορία του. Τη δικτατορία μπορεί να την πραγματοποιήσει μόνο η πρωτοπορία που αφομοίωσε την επαναστατική δραστηριότητα της τάξης».[9]
Για το ρόλο που έπρεπε να παίζουν τα συνδικάτα ο Λένιν στο ίδιο έργο σημείωνε:
«Δεν μπορείς να πραγματοποιείς τη δικτατορία χωρίς μερικά «λουριά μεταβίβασης» από την πρωτοπορία προς τη μάζα της πρωτοπόρας τάξης, από την τάξη αυτή προς τη μάζα των εργαζομένων».[10]
Ο Τρότσκι και το ρεύμα του Τροτσκισμού – Μέρος 2ο
Επίσης ο Ι. Β. Στάλιν σημείωνε:
«Τα επαγγελματικά συνδικάτα μπορούν να ονομαστούν καθολική οργάνωση της εργατική τάξης που είναι η κυρίαρχη τάξη στη χώρα μας. Είναι το σχολειό του κομμουνισμού. Αναδείχνουν από τις γραμμές τους, τους καλύτερους ανθρώπους για την καθοδηγητική δουλειά σ’ όλους τους τομείς της διακυβέρνησης της χώρας.
Πραγματοποιούν τη σύνδεση ανάμεσα στα πρωτοπόρα και στα καθυστερημένα στοιχεία της εργατικής τάξης. Συνενώνουν τις εργατικές μάζες με την πρωτοπορία της εργατικής τάξης».
Διευκρίνιζε επίσης ότι σε σχέση με το ρόλο του Κόμματος στη δικτατορία του προλεταριάτου ότι:
«Μ’ αυτό, βέβαια, δεν πρέπει να εννοούμε ότι το κόμμα μπορεί ή πρέπει να υποκαταστήσει τα επαγγελματικά συνδικάτα, τα Σοβιέτ και τις άλλες μαζικές οργανώσεις. Το κόμμα ασκεί τη δικτατορία του προλεταριάτου.
Δεν την ασκεί όμως άμεσα, αλλά με τη βοήθεια των επαγγελματικών συνδικάτων, μέσω των Σοβιέτ και των διακλαδώσεών τους. Χωρίς αυτά τα «λουριά μεταβίβασης», θα ‘ταν αδύνατη μια κάπως στερεή δικτατορία».[11]
Και συμπληρώνει στο ίδιο άρθρο:
«Αυτό δε σημαίνει, ωστόσο, ότι ανάμεσα στη δικτατορία του προλεταριάτου και τον καθοδηγητικό ρόλο του κόμματος («δικτατορία» του κόμματος) μπορούμε να βάλουμε το σημείο ισότητας, ότι μπορούμε να ταυτίσουμε τους δυο αυτούς όρους, ότι μπορούμε να υποκαταστήσουμε τον πρώτο με το δεύτερο».[12]
Ο Λένιν επεσήμαινε ότι η ουσία της διαφωνίας βρισκόταν ακριβώς στο ζήτημα των μεθόδων πλησιάσματος και σύνδεσης με τις μάζες, κάτι που ο Τρότσκι αντιμετώπιζε με ένα μηχανιστικό τρόπο, χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψιν τις διαφοροποιήσεις στην ωριμότητα των εργατικών μαζών, αλλά και τις αδυναμίες που είχε η ίδια η σοσιαλιστική εξουσία στην πρώτη φάση επικράτησής της (μεταβατική περίοδο μέσα στη μεταβατική περίοδο την περιέγραφε ο Λένιν) που χρειαζόταν τα συνδικάτα όχι για να ταυτίζεται με αυτά, αλλά για να στηρίζεται σε αυτά.
Ο Τρότσκι και οι οπαδοί του «απλοποιούσαν» με διατάγματα και διοικητικά μέτρα τις σύνθετες και πολύπλοκες διαδικασίες διαμόρφωσης της σοσιαλιστικής συνείδησης των μαζών στην περίοδο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Όπου επικράτησαν στην ηγεσία των συνδικάτων, ήρθαν σε αντίθεση με τις εργατικές μάζες.
Τις αντιλήψεις του αυτές ο Τρότσκι, παρά την καταψήφισή τους από τα αντίστοιχα κομματικά όργανα, συνέχισε να τις υποστηρίζει σε όλη τη διάρκεια της διαπάλης στο ΠΚΚ(μπ) τη δεκαετία του 1920.
Συνοψίζοντας την κριτική παρουσίαση των αντιλήψεων του Τρότσκι, θα λέγαμε ότι τις χαρακτήριζε:
- Δογματισμός και άρνηση της δυνατότητας νίκης του σοσιαλισμού σε μια χώρα.
- Επιφύλαξη απέναντι στις μάζες που οδηγούσε σε αυταρχισμό και διοικητισμό.
- Επιφύλαξη απέναντι στο ρόλο του Κόμματος στη δικτατορία του προλεταριάτου.
- Μικροαστική αντίληψη της ελευθερίας γνώμης και άποψης που οδηγούσε σε διαλυτική-φραξιονιστική δουλειά μέσα στο ΠΚΚ(μπ).
Συνεχίζεται με το 3ο Μέρος
Σημειώσεις:
[1]. Μαρξ – Ένγκελς: Προσφώνηση της ΚΕ στην Ένωση των Κομμουνιστών, «Διαλεχτά Έργα», τόμος Ι, σελ. 122:
«Μα οι ίδιοι (οι προλετάριοι) θα συντελέσουν περισσότερο απ’ όλα στην τελική τους νίκη όταν ξεκαθαρίσουν στον εαυτό τους τα ταξικά τους συμφέροντα, όταν πάρουν την αυτοτελή κομματική τους θέση όσο μπορεί πιο γρήγορα όταν δεν παρασυρθούν ούτε στιγμή από τα υποκριτικά λόγια των δημοκρατών μικροαστών και όταν δεν ξεφύγουν από το δρόμο της ανεξάρτητης οργάνωσης του κόμματος του προλεταριάτου.
Η πολεμική τους κραυγή πρέπει να είναι διαρκής επανάσταση».
[2]. Β. Ι. Λένιν: Άπαντα, τ. 27, σελ. 81, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».
[3]. Μαρξ – Ενγκελς: «Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», σελ. 38, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».
[4]. Κ. Μαρξ: «18η Μπρυμέρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη», σελ. 149, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».
[5]. Β. Ι. Λένιν: Άπαντα, τ. 27, σελ. 82, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».
[6]. Ι. Β. Στάλιν: Άπαντα, τ. 10, σελ. 222-223, εκδόσεις «Γνώσεις».
[7]. Κουλάκοι: Όρος που χρησιμοποιήθηκε ως όνομα της αστικής τάξης του χωριού στη Ρωσία του 19ου και 20ού αιώνα. Οι κουλάκοι εμφανίστηκαν με την ανάπτυξη της εμπορευματικής παραγωγής, ήταν το ανώτερο εύπορο τμήμα του αγροτικού πληθυσμού.
Μίσθωναν εργάτες γης, νοίκιαζαν ζώα και εργαλεία παραγωγής στους φτωχούς αγρότες, έπαιζαν ρόλο τοκογλύφων και είχαν στην ιδιοκτησία τους μια σειρά εμπορικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων στο χωριό, ήταν επίσης και ιδιοκτήτες σε ταβέρνες, πανδοχεία κλπ.
Η αντιπαράθεσή τους με τους τσιφλικάδες γινόταν στη βάση του ότι τα υπολείμματα της δουλοπαροικίας έμπαιναν εμπόδιο στην ανάπτυξη των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων στο χωριό. Οι κουλάκοι αντέδρασαν στην Οκτωβριανή Επανάσταση οργανώνοντας αντεπαναστατικές δραστηριότητες.
Παρά την ανάπτυξή τους την περίοδο της ΝΕΠ, η βασική κατεύθυνση της σοβιετικής εξουσίας ήταν ο περιορισμός των κουλάκων. Η πολιτική της κολεκτιβοποίησης οδήγησε στη ριζική μείωση και την ουσιαστική κατάργηση της τάξης των κουλάκων.
[8]. Λούντο Μάρτενς: «Μια άλλη ματιά στο Στάλιν», σελ. 130-131, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».
[9]. Β. Ι. Λένιν: Άπαντα, τ. 42, σελ. 204, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».
[10]. Στο ίδιο.
[11]. Ι. Β. Στάλιν: «Το Κόμμα και η εργατική τάξη στο σύστημα της δικτατορίας του προλεταριάτου». ΚΟΜΕΠ, τεύχος 4/2002.
[12]. Στο ίδιο.
Κύριλλος Παπασταύρου
μέλος της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ
Δημοσιεύτηκε στο 6ο τεύχος της ΚΟΜΕΠ του 2006
