Οταν ο Βενιζέλος «θυσίαζε» Καβάλα και Δράμα στο βωμό της «Μεγάλης Ιδέας»
«Η παραχώρησις της Καβάλας είναι βεβαίως θυσία οδυνηροτάτη, αισθάνομαι δε αίσθημα βαθυτάτου ψυχικού άλγους εισηγούμενος αυτήν. Αλλά δεν διστάζω να την προτείνω ευθύς ως λάβω υπ’ όψιν τίνα εθνικά ανταλλάγματα πρόκειται να εξασφαλισθώσι διά της θυσίας ταύτης»
Σαν σήμερα στις 23 Αυγούστου του 1864 γεννήθηκε ο «εθνάρχης» Ελευθέριος Βενιζέλος, που διατέλεσε επτά φορές πρωθυπουργός κι ήταν ένας από τους βασικούς στυλοβάτες του αστικού πολιτικού συστήματος της Ελλάδας.
Την ίδια ημέρα –57 χρόνια αργότερα– το 1921, όταν ο Βενιζέλος γινόταν 57 ετών, ξεκινούσε και η μάχη του Σαγγάριου, που κατέληξε σε ήττα του ελληνικού στρατού, κατά την διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας που ήταν η πρακτική εφαρμογή του ελληνικού «Μεγαλοιδεατισμού».
Με την αφορμή αυτή αναδημοιεύουμε αποσπάσματα από άρθρο σε τοπικό ιστολόγιο της Καβάλας, που δείχνει πως αντιλαμβάνεται η αστική τάξη και τα πολιτικά «φερέφωνά» της, έννοιες όπως «πατριωτισμός» και «θυσία» προκειμένου να εξυπηρετήσει τα ταξικά συμφέροντά της, που με δόλο βαφτίζει «εθνικά».
Οταν ο Βενιζέλος «θυσίαζε» Καβάλα και Δράμα στο βωμό της «Μεγάλης Ιδέας»
Από τις αρχές του 1915 πολιτικοί κύκλοι της Αγγλίας προωθούσαν την ιδέα της παραχώρησης μακεδονικών εδαφών στη Βουλγαρία, ως δέλεαρ για την προσχώρησή της στην Αντάντ ή έστω για στάση «ευμενούς ουδετερότητος».
Η Βουλγαρία λόγω της στρατιωτικής της ισχύος είχε καταστεί μήλο της έριδος για τους δύο αντιμαχόμενους συνασπισμούς του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και ζητούσε μεγάλα ανταλλάγματα για την όποια προσχώρησή της.
Ως αντιστάθμισμα για τις εδαφικές απώλειες στη Μακεδονία οι Άγγλοι πρότειναν στην ελληνική πλευρά την παραχώρηση περιοχών της Μικράς Ασίας, φυσικά μετά το τέλος του πολέμου και την ήττα των Κεντρικών Αυτοκρατοριών και της συμμάχου αυτών Τουρκίας.
Στις 21 Ιουλίου οι πρέσβεις των Δυνάμεων Αγγλίας, Γαλλίας κι Ιταλίας επέδωσαν στην ελληνική κυβέρνηση νότα με την οποία ζητούσαν από την Ελλάδα να παραχωρήσει την ευρύτερη – τότε – περιοχή της Καβάλας (Καβάλα – Δράμα – Σαρή Σαμπάν / Χρυσούπολη).
Η περιοχή αυτή μετά την αποχώρηση των Οθωμανών είχε περάσει για 8 μήνες υπό βουλγαρική διοίκηση (Οκτ. 1912 – Ιούν. 1913), οι οδυνηρές μνήμες της οποίας ήταν πολύ νωπές, αφού είχαν περάσει μόλις δύο χρόνια μετά την προσάρτησή της στο ελληνικό βασίλειο στο τέλος του Β’ Βαλκανικού Πολέμου και την Συνθήκη του Βουκουρεστίου (1913).
Οπως ήταν φυσικό, η διακοίνωση των Δυνάμεων συγκλόνισε τους κατοίκους των επίμαχων περιοχών, που αφενός έρχονταν αντιμέτωποι με τραγικά διλήμματα κι αφετέρου ένιωθαν ότι θυσιάζονται ως πιόνι στη σκακιέρα της διεθνούς πολιτικής και των σκοπιμοτήτων του Μεγάλου Πολέμου.
26 Ιουλίου 1915, «Πάνδημον» συλλαλητήριον για τη «θυσία» της Καβάλλας
«Οι Ελληνες, οι Τούρκοι κι οι Ισραηλίται της επαρχίας Καβάλλας συνελθόντες εις πάνδημον συλλαλητήριον σήμερον επί τη ειδήσει της υπό των Δυνάμεων της Συνεννοήσεως ζητηθείσης παραχωρήσεως αυτής εις τους Βουλγάρους […]
Διαμαρτυρόμεθα κατά των Δυνάμεων τούτων των παραβαινουσών τας ρητάς υποσχέσεις περί του σεβασμού της ακεραιότητος των μικρών κρατών και της αρχής των εθνικοτήτων.
Εξανιστάμεθα κατά της τοιαύτης σκληράς αποφάσεως, δι’ ης εκχωρούμεθα εις τους Βουλγάρους, ων πικρά πείραν ελάβομεν κατά την τελευταίαν κατοχήν της οποίας ίχνη πρόκεινται αι καταστροφαί των πόλεων και αι σφαγαί των άοπλων πληθυσμών.
Προσκαλούμεν και εξορκίζομεν Ελληνικήν κυβέρνησιν ίνα μη επ’ ουδενί λόγω υποκύψη εις την πίεσιν της δυνάμεως και ουδενί παραχωρήση Ελληνικήν γην άνευ πολέμου.
Δηλούμεν ότι έχομεν απόφασιν ν’ αμυνθώμεν υπέρ της πατρίδος ημών παντί μέσω προτιμώντες να καταστραφώμεν υπό των τηλεβόλων των μεγάλων τούτων Δυνάμεων και να μεταβάλωμεν τας επαρχίας της Καβάλλας εις ερείπια και τέφραν παρά να παραδώσωμεν ταύτην εις τους Βουλγάρους.
Εν ονόματι του λαού της Καβάλλας,
Η Επιτροπή:
Ευγένιος Ιορδάνου, Ιωάννης Μαρκαντζής,
Χαμδή Σαήλ, Χαμδή Σουλεϊμάν,
Ιακώβ Μπενβενίστε, Λέων Μποχώρ»
Οταν ο Βενιζέλος «θυσίαζε» Καβάλα και Δράμα στο βωμό της «Μεγάλης Ιδέας»
Η αναστάτωση και το ζοφερό κλίμα αποτυπώνεται και στα δημοσιεύματα της εποχής, όπως στην ανταπόκριση της 25ης Ιουλίου της «Ακρόπολις» από τη Δράμα:
«Η Μακεδονία ανάστατος. Πάσα κίνησις εσταμάτησε. Τα καταστήματα άπαντα έκλεισαν και ανήρτησαν μεσιστίους σημαίας. Οι κώδωνες των εκκλησιών κρούονται πενθίμως. Εις τα τζαμία εψάλησαν δεήσεις.
Οι χωρικοί εγκατέλειψαν τους αγρούς των, τα δε γυναικόπαιδα απήλθον εις το ύπαιθρον. Οι από του Σιδηροκάστρου μέχρι του Σαρή Σαμπάν, της Θάσου και του Παγγαίου πρόκριτοι διατρέχουσι ενθαρρύνοντες τους πανικοβλήτους χωρικούς. Σώματα εθελοντικά συνεκροτήθησαν με σύνθημα «ούτε σπιθαμή». […]
Αύριον Κυριακή θα συγκροτηθούν ογκώδη συλλαλητήρια και θα επακολουθήσουν ολονυκτίαι και λιτανίαι. Άπασαι αι πόλεις συνεννούνται κάθε λεπτόν τηλεφωνικώς. Η Δράμα εβυθίσθη εις πένθος.
Εις Καβάλλαν η κατάστασις είναι απελπιστική. […] Εις Προσοτσάνην ταύτην την στιγμήν συγκροτείται ογκώδες συλλαλητήριον. Οι κάτοικοι αρνούνται να επανέλθουν εις τας εργασίας των.
Οι γηραιοί πρόκριτοι της Δράμας και σεβασταί δέσποιναι συνέρχονται εις ολονυκτικάς συνεδριάσεις αποφασίζοντες μετά του λαού, όστις εν περιπτώσει επιμονής των Δυνάμεων να γίνουν παραχωρήσεις, θα φθάσουν εις τα έσχατα […]»
Στην Καβάλα συγκροτήθηκε επιτροπή από μέλη όλων των εθνοθρησκευτικών ομάδων της πόλης, η οποία διοργάνωσε πάνδημο συλλαλητήριο.
Στο ψήφισμά τους προς την ελληνική κυβέρνηση, εκτός από τα αισθήματα απογοήτευσης και τις έντονες διαμαρτυρίες, διατρανώνουν την απόφασή τους να αμυνθούν:
«Προτιμώντες να καταστραφώμεν […] και να μεταβάλωμεν τας επαρχίας της Καβάλλας εις ερείπια και τέφραν παρά να παραδώσωμεν ταύτην εις τους Βουλγάρους».
Την ίδια μέρα στη Θάσο, μετά το παλλαϊκό συλλαλητήριο εγκρίθηκε ψήφισμα με το οποίο ο λαός του νησιού εξέφρασε τη διαμαρτυρία του:
«Προς άπαντα τον πεπολιτισμένον κόσμον κατά του μελετωμένου ανοσιουργήματος» και την αποφασιστικότητά του «να αντιστή διά πάσης θυσίας κατά πάσης αποπείρας οθενδήποτε προερχομένης προς ακρωτηριασμόν της Πατρίδος και εξανδραποδισμόν αδελφών.»
Δεκάδες επίσης ήταν τα τηλεγραφήματα διαμαρτυρίας από όλη την περιοχή προς βουλευτές και πολιτικούς. Ενδεικτικά, από την Καβάλα προς το βουλευτή Ν. Δεμερτζή:
«Η θλιβερά είδησις της ανακοινώσεως της αδίκου και απανθρώπου αποφάσεως των Δυνάμεων όπως παραδοθώμεν εις τους Βουλγάρους προαιωνίους εχθρούς του Έθνους μας, τα ίχνη της διαβάσεως των οποίων είναι καταφανή εισέτι, ενέσπειρε την κατήφειαν και την αγανάκτησιν. Εργασίαι διεκόπησαν. Οι κάτοικοι διατελούσι εν αναβρασμώ ψυχής».
Τα βέλη της διαμαρτυρίας τους στρέφονταν μονάχα εναντίον των «Δυνάμεων».
Αγνοούσαν ότι οι ευρωπαϊκές μηχανορραφίες ευθυγραμμίζονταν απόλυτα με τις επιδιώξεις του Βενιζέλου για είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ και για τη δημιουργία μιας Μεγάλης Ελλάδας, που θα περιλάμβανε και τα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας.
Εναντι αυτών των μεγαλεπήβολων στόχων, ο Βενιζέλος δε δίστασε να επιφέρει καίριο πλήγμα στην εθνική ενότητα, θυσιάζοντας περιοχές που είχαν διατηρήσει την ελληνικότητά τους χάρη στους αγώνες και το αίμα των κατοίκων, περιοχές που μόλις είχαν απελευθερωθεί.
Οι σκέψεις του Βενιζέλου περιλαμβάνονται στα τρία μυστικά υπομνήματά του προς το βασιλέα Κωνσταντίνο στις αρχές του 1915.
Στο 1ο υπόμνημα, της 11ης Ιανουαρίου 1915 (παλαιό ημερολόγιο), δηλώνει για πρώτη φορά τις προθέσεις του.
Πεπεισμένος ότι οι δυνάμεις της Αντάντ θα διαλύσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, θεωρεί αναγκαία την είσοδο της Ελλάδας στο πόλεμο, ώστε να επωφεληθεί στη Μικρά Ασία:
«…Καθ’ ην στιγμήν ανοίγονται προ ημών αι απόψεις πραγματοποιήσεως των εν Μικρά Ασία εθνικών βλέψεων, θυσίαι τινές εν των Αίμω δύνανται να γίνωσι όπως ασφαλισθή η επιτυχία τοιαύτης μεγαλοπράγμονος εθνικής πολιτικής. […]
Αλλ’ αν αι παραχωρήσεις αύται [σ.σ. της Σερβίας προς τη Βουλγαρία] δεν ήρκουν όπως προσελκυσθή η Βουλγαρία προς σύμπραξιν μετά των παλαιών αυτής συμμάχων ή τουλάχιστον προς τήρησιν ευμενούς απέναντι αυτών ουδετερότητος,
δε θα εδίσταζα, όσον οδυνηρά και αν είναι η εγχείρησις, να συμβουλεύσω την θυσίαν της Καβάλας, όπως διασωθεί ο εν Τουρκία Ελληνισμός και ασφαλισθή η δημιουργία αληθούς μεγάλης Ελλάδος, περιλαμβανούσης πάντας σχεδόν τας χώρας, εις τας οποίας ο Ελληνισμός έδρασε κατά την μακραίωνη αυτού ιστορίαν.[…]
Εάν η γνώμη μου αύτη εγίνετο δεκτή, θα έπρεπε διά της παρεμβάσεως των Δυνάμεων της Τριπλής Συνεννοήσεως να ασφαλισθή ότι η Βουλγαρία θ’ ανελάμβανε να εξαγοράση τας περιουσίας πάντων εκείνων των κατοίκων του παραχωρηθησομένου αυτή τμήματος όσοι θα ήθελον να μεταναστεύσωσι εντός των ορίων της Ελλάδος…»
Στο 2ο υπόμνημα, της 17ης Ιανουαρίου 1915, εκθέτει τα πολλαπλάσια κέρδη και τα οφέλη της Ελλάδας στη Μικρά Ασία, που τον κάνουν να εισηγείται την παραχώρηση της Καβάλας:
«Ούτως εχόντων των πραγμάτων, νομίζω ότι επέστη ο χρόνος ν’ αντιμετωπίσωμεν αποφασιστικώς το πρόβλημα των αναγκαίων θυσιών, όπως επιτύχωμεν , ει δυνατόν, σύμπραξιν παμβαλκανικήν, προς από κοινού μετοχήν εις τον πόλεμον. […]
Η παραχώρησις της Καβάλας (σ.σ ήταν ενωμένη με τη Δράμα) είναι βεβαίως θυσία οδυνηροτάτη, αισθάνομαι δε αίσθημα βαθυτάτου ψυχικού άλγους εισηγούμενος αυτήν. Αλλά δεν διστάζω να την προτείνω ευθύς ως λάβω υπ’ όψιν τίνα εθνικά ανταλλάγματα πρόκειται να εξασφαλισθώσι διά της θυσίας ταύτης.
Εχω το αίσθημα ότι αι παραχωρήσεις εν Μικρά Ασία […], δύνανται, αν μάλιστα υποβληθώμεν εις θυσίας προς την Βουλγαρίαν, να λάβουν έκτασιν τοιαύτην, ώστε εις την εκ των νικηφόρων πολέμων προελθούσαν διπλήν Ελλάδα να προστεθή άλλη μία εξ ίσου μεγάλη και όχι βέβαια ολιγώτερον πλουσία Ελλάς. […]
Το παραχωρηθησόμενον παρ’ ημών τμήμα (Καζάδες, Σαρή-Σαμπαν, Καβάλας και Δράμας) δεν έχει επιφάνειαν μεγαλυτέραν των 2.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Κατ’ έκτασιν επομένως αντιπροσωπεύει μόλις το εξηκοστόν των ενδεχομένων ανταλλαγμάτων εν Μικρά Ασία […].
Είναι αληθές ότι υπό έποψιν πλούτου του τμήματος η αξία είναι μεγίστη και όλως δυσανάλογος προς την έκτασιν αυτού. Αλλ’ είναι φανερόν ότι δεν δύναται να παραβληθή προς τον πλούτον του τμήματος της Μικράς Ασίας, ούτινος την παραχώρησιν πρόκειται να επιδιώξωμεν».
Από το υπόμνημα αυτό φαίνεται καθαρά πως τα πλούτη και τα οφέλη που θα έχει η ελληνική αστική τάξη από τα εδάφη της Μικράς Ασίας είναι ο κύριος λόγος της επιμονής Βενιζέλου, (χώρια τα συμφέροντα των Άγγλων φίλων του στην περιοχή) αλλά επειδή πρέπει να πείσει και τον λαό για την εκστρατεία πετάει το τυράκι της απελευθέρωσης των ελληνικών πληθυσμών.
Οτι οι ελληνικοί πληθυσμοί χρησιμοποιούνται μονάχα ως πρόσχημα, το αντιλαμβάνεται εύκολα κανείς από την προηγούμενη επιχειρηματολογία κι η αναφορά έρχεται μονάχα προς το τέλος:
«Μείζονα βεβαίως σημασίαν έχει η παραχώρησις των Ελληνικών πληθυσμών του παραχωρηθησομένου τμήματος.
Αλλ’ εάν ο Ελληνικός ούτος πληθυσμός δύναται να υπολογισθή εις τριάκοντα χιλιάδας ψυχών, ο Ελληνικός πληθυσμός του διεκδικουμένου παρ’ ημών τμήματος της Μικράς Ασίας ανέρχεται εις οκτακοσίας και πλέον χιλιάδας ψυχών, είναι δηλαδή ασφαλώς εικοσιπενταπλάσιος του παραχωρηθησομένου.
Επί πλέον ως ήδη ανέπτυξα εν τω προηγουμένω υπομνήματί μου, η παραχώρησις του τμήματος της Δράμας – Καβάλας θα γίνη υπό τον ρητόν όρον, ότι η Βουλγαρική Κυβέρνηση θα εξαγοράση τας περιουσίας πάντων εκείνων, όσοι θα θελήσουν να μεταναστεύσουν εκ του παραχωρηθησομένου μέρους.
Ουδ’ αμφιβάλλω ότι πάντες μέχρις ενός οι ομογενείς του μέρους τούτου, εκποιούντες τας περιουσίας αυτών, θα σπεύσουν να μεταναστεύσουν προς την αναδημιουργηθησομένην εν Μικρά Ασία Νέαν Ελλάδα, αυξάνοντες και ενισχύοντες τον Ελληνικόν αυτής πληθυσμόν.
Υπό τοιούτους όρους, Μεγαλειότατε πιστεύω ακραδάντως ότι πρέπει να τεθή κατά μέρος πας δισταγμός.[…]
Πώς είναι δυνατόν ούτως εχόντων των πραγμάτων να αφήσωμεν να παρέλθη η υπό της θείας προνοίας παρεχομένη ημίν ευκαιρία όπως πραγματοποιήσωμεν τα τολμηρότερα ημών εθνικά ιδεώδη; […]»
Στο 3ο υπόμνημά του, της 17ης Φεβρουαρίου 1915, που το διάβασε ο ίδιος στον Κωνσταντίνο, προσθέτει ένα επιπλέον επιχείρημα για άμεση είσοδο στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ:
Εάν δεν το κάνει η Ελλάδα, τότε ίσως να συμπράξει με τις Δυνάμεις της Συνεννοήσεως η Βουλγαρία, με αντάλλαγμα μεγάλα εδαφικά κέρδη στην Ανατ. Θράκη, Μακεδονίας κ.ά., ακόμη και την Καβάλα!
«Και αν δε αποφύγωμεν τον κίνδυνον να επιδικαστή τότε αύτη η Καβάλλα, μόνο διά της επεκτάσεως των ορίων της Βουλγαρίας προς την Θράκην και την σερβικήν Μακεδονίαν θα ανατραπή και πάλιν προς βλάβην ημών η σημερινή ισορροπία. […]».
Η πρόταση του Βενιζέλου έμεινε στα χαρτιά, επειδή η Βουλγαρία μπήκε γρήγορα στον πόλεμο με το μέρος των Κεντρικών Δυνάμεων (Γερμανία – Αυστρουγγαρία – Ιταλία) κόντρα στην Αντάντ.
Και πώς να αποφύγεις τον πειρασμό να σχολιάσεις;
Η πρόταση του Βενιζέλου για παραχώρηση της ευρύτερης περιοχής της Καβάλας στη Βουλγαρία περιλάμβανε και αντίστοιχη μετακίνηση του ελληνικού πληθυσμού της Καβάλας προς τη Μικρά Ασία.
Τα γεγονότα που ακολούθησαν με τη Μικρασιατική καταστραφή του 1922 έδειξαν το μέγεθος της τραγικής ειρωνείας!
Το «όραμα» του Ελ. Βενιζέλου μετατράπηκε στον χειρότερο «εφιάλτη» που βίωσε ο ελληνισμός μέχρι σήμερα!
Παραπομπές:
— Εκτός από τον Τύπο της εποχής, στοιχεία αντλήσαμε από το βιβλίο του Michael Llewellyn Smith, «Το όραμα της Ιωνίας. Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία 1919-1922», εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2004.
— Ο ενδιαφερόμενος για το θέμα πρέπει να δει και την ωραία εργασία του Θεόδωρου Θεοδωρίδη «Σαν άλλη Ιφιγένεια – Η Καβάλα ως σφάγιο στο βωμό του «οράματος της Ιωνίας» του Ελευθέριου Βενιζέλου», Πρακτικά σεμιναρίων τοπικής ιστορίας, τ. Β΄, έκδ. Δήμου Καβάλας, Καβάλα 2014, σ. 65-86.
Αποσπάσματα άρθρου από το blog του Λυκουρίνου Κυριάκου:
Καβάλα – Τοπική Ιστορία και Προσφυγική Μνήμη
