Ταξίδι στις «ρίζες» του σκακιού – Μέρος 4ο
Το σκάκι «νομιμοποιείται» από Εκκλησία – φεουδαρχία
Όπως είδαμε στο τελευταίο άρθρο, γύρω στα τέλη του 14ου αιώνα ο κλοιός των απαγορεύσεων γύρω από το σκάκι έχει σπάσει, γεγονός που οφειλόταν εν μέρει στους «αετομάτηδες» ιερείς, που είδαν στο σκάκι ένα κατάλληλο εργαλείο για να διδάξουν πως η «τάξη» και η ιεραρχία της σκακιέρας παρομοιάζει και ταυτίζεται με τη δοσμένη τάξη της φεουδαρχικής κοινωνίας, που «ορθά είναι φτιαγμένη», και εν μέρει στο γεγονός πως οι απαγορεύσεις αυτές ήταν πλέον προφανές πως είχαν καταστεί «κενό γράμμα».
Οι αναφορές που έχουμε σε κατοπινά χρόνια για τη στάση της εκκλησίας μάς δείχνουν πως έχει αλλάξει εντελώς και βρίσκεται πια στο αντίθετο άκρο.
Γίνεται η αγαπημένη ασχολία παπών, καρδιναλίων και επισκόπων, ενώ ορισμένοι γράφουν ακόμη και ποιήματα για να δείξουν τη θέρμη τους στο σκάκι.[1]
Χαρακτηριστικές αυτού του κλίματος που επικρατεί πλέον, είναι οι παρακάτω δύο αναφορές που θα παραθέσουμε.
Στην πρώτη, ο πάπας Παύλος III (1468-1549) ως παθιασμένος σκακιστής αναμετράται σε ματς με τον Paolo Boi,[2] που θεωρούνταν ένας από τους κορυφαίους σκακιστές της εποχής.
Αφού χάνει, του προτείνει να τον χρίσει καρδινάλιο, ως επιστέγασμα συνολικά για τις σκακιστικές του επιτυχίες, αλλά ο Boi δεν δέχεται.
Στη δεύτερη αναφορά σύμφωνα με τον Alessandro Salvio (Il Puttino Naples, 1634):
«Οι εκκλησιαστικοί νομικοί πήγαν στο άλλο άκρο. Όχι μόνο κηρύχθηκε το σκάκι νόμιμο, αλλά αν κάποιος κληρικός παίζοντας μία παρτίδα, σκότωνε τον αντίπαλό του πάνω στη διαμάχη, του αναγνώριζαν ελαφρυντικό, αφού δεν θεωρούνταν σκόπιμη ανθρωποκτονία, αλλά τυχαία».[3]
Αλλά ενώ οι ευγενείς άφηναν στους ανθρώπους του πνεύματος (τους άγιους πατέρες της εκκλησίας) της εποχής τους τη δουλειά να διδάσκουν την αρμονία στην οποία βρισκόταν η φεουδαρχική κοινωνία και την ταιριαστή θέση που είχε η κάθε κοινωνική τάξη σε αυτή τη διαστρωμάτωση (για την τάξη τους εννοείται), οι ίδιοι γέμιζαν το χρόνο τους με διάφορες ασχολίες.
Απ’ όλες τις πηγές που έχουμε διαθέσιμες για εκείνη την περίοδο, γνωρίζουμε πως η δημοφιλία του σκακιού υπήρξε μεγάλη στις ανώτερες τάξεις.
Ποια ήταν όμως η ανάγκη που έσπρωχνε στην εξάπλωσή του;
Φυσικά την εποχή εκείνη δεν τους ωθούσε στην ενασχόληση με το σκάκι η ιδέα για τα οφέλη του, που σήμερα είναι πλατιά διαδεδομένη.
Θα παραθέσουμε την εξήγηση που δίνει ο Murray στο σπουδαίο του έργο για την ιστορία του σκακιού:
«Η εξήγηση βρίσκεται εν μέρει στις συνθήκες ζωής της φεουδαρχικής αριστοκρατίας και εν μέρει στη γενική απαίτηση για νέες μορφές απασχόλησης. Τα τρία κύρια χαρακτηριστικά της ζωής του ευγενή ήταν η απομόνωσή του, η απουσία τακτικής απασχόλησης και η γκρίζα μονοτονία της ύπαρξής του.
Δεν είχε πολιτικά ή οποιαδήποτε άλλα καθήκοντα. Η εργασία των υποτελών του δουλοπάροικων του προμήθευε την τροφή και τα απαραίτητα για τη διατήρηση της οικογένειάς του.
Προσπαθούσε να γεμίζει τις μέρες του με την απασχόληση του κυνηγιού – η οποία ουσιαστικά ήταν άσκοπη, καθώς δεν κυνηγούσε για να προσφέρει στον εαυτό του τροφή. Ανίδεος οποιασδήποτε κατάρτισης, τα βράδια του ήταν ακόμη πιο δύσκολο να γεμίσουν απ’ ό,τι οι μέρες του, ενώ τα μεγάλα χειμωνιάτικα βράδια ήταν τα πιο δύσκολα απ’ όλα.
Τότε στράφηκε στα παιχνίδια, με την ελπίδα να βρει σε αυτά μια ενασχόληση που θα τον έβγαζε από την ανία του και θα παρείχε την ψυχική άσκηση που ήταν απαραίτητη για να προφυλάξει το μυαλό του από την απόλυτη στασιμότητα».[4]
Οι αλλαγές που σημειώνονται σταδιακά στις συνθήκες της ζωής και η διεύρυνση των δραστηριοτήτων τους οδηγούν σε αλλαγές και στον ίδιο τον χαρακτήρα των «παιχνιδιών».
Αυτό που εκφράζεται τώρα ως ανάγκη δεν είναι να «γεμίσουν οι άδειες ώρες», αλλά να απασχοληθούν με κάτι λιγότερο χρονοβόρο και λιγότερο «σοβαρό» από το σκάκι.
Η προτίμηση στα «χαρτιά» (χαρτοπαίγνια) -ιδιαίτερα από τον 14ο αιώνα και έπειτα- αποτυπώνει αυτήν ακριβώς την τάση που διαμορφωνόταν, καθώς αυτά παρείχαν έναν πολύ πιο απλό τρόπο παιξίματος και τζόγου, συγκριτικά με το σκάκι ή άλλα αντίστοιχα παιχνίδια.
Μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα τα χαρτιά είχαν αντικαταστήσει το σκάκι ως το τυπικό παιχνίδι των ευγενών, και το σκάκι έπεσε τελικά από τη θέση που κρατούσε κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα.
Συνεχίζεται με το 5ο Μέρος
Σημειώσεις:
[1]. Scacchia, Ludus: Or, The Game of Chess. A Poem by Marco Girolamo Vida in 1527.
[2]. Ο Paolo Boi (1528-1598) γεννήθηκε στις Συρακούσες της Σικελίας, ήταν Ιταλός σκακιστής μαιτρ της εποχής του 16ου αιώνα.
[3]. Ο Salvio για το συγκεκριμένο θέμα αναφέρει τα εδάφια από τα εκκλησιαστικά κανονιστικά έργα στο κεφάλαιο «incap. lator dehomicid». Ο Alessandro Salvio (περ. 1570 – 1640) ήταν Ιταλός σκακιστής, ο έτερος εκ των κορυφαίων παικτών στην Ιταλία του 16ου αιώνα.
Ξεκίνησε την Ιταλική Ακαδημία Σκακιού στη Νάπολη. Έγραψε σκακιστικά βιβλία, το πρώτο με τίτλο «Trattato dell’Inventione et Arte Liberale del Gioco Degli Scacchi», που δημοσιεύτηκε στη Νάπολη το 1604. Το δεύτερό του έργο «Il Puttino» δημοσιεύθηκε το 1634.
[4]. H. J. R. Murray: «A History of Chess» (Reissued ed.). Oxford University Press, 1913.
Πηγή: Ριζοσπάστης
