Ταξίδι στις «ρίζες» του σκακιού – Μέρος 3ο
Σπάζοντας τον κλοιό των απαγορεύσεων…
Συνέχεια από το 2ο Μέρος
Το σκάκι στην Ευρώπη, μεταξύ 11ου και 13ου αιώνα, είναι αποκηρυγμένο από τον ανώτερο κλήρο και υπό διωγμό από την εκκλησία. Την ίδια στιγμή όμως, παραμένει πολύ δημοφιλές στις αυλές των παλατιών και σχεδόν αποκλειστικά απασχόληση των ευγενών.
Με την πάροδο των χρόνων, αντίστοιχες απαγορεύσεις εκδίδουν το κράτος της Αγγλίας και της Γαλλίας, που αντιγράφουν τα επιχειρήματα της εκκλησίας, ότι το σκάκι αποτελεί κάποιου είδους «ακολασία».[1]
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ενός ενθουσιώδη ιερέα σκακιστή, ο οποίος, ως απάντηση στο διάταγμα που απαγόρευε στους κληρικούς να έχουν ακόμη και σκακιστικά κομμάτια ή σκακιέρα στο σπίτι τους, εκείνος επινόησε μια κρυφή πτυσσόμενη σκακιέρα, που μόλις αναδιπλωνόταν (έκλεινε) έμοιαζε με δύο βιβλία που βρίσκονταν δίπλα δίπλα!
Πέρα από το γεγονός ότι οι ιερείς και τα μοναστήρια παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην ιστορική έρευνα για την περίοδο που το σκάκι «εισέβαλε» στην Ευρώπη, το ιδιαίτερα ενδιαφέρον αυτής της εποχής είναι ότι τελικά η εκκλησία με τη στάση της συνέβαλε –έστω και ακούσια– στην εξέλιξη του ίδιου παιχνιδιού.
Γνωρίζουμε για παράδειγμα πως εκείνη την περίοδο συνυπήρχαν διάφορες παραλλαγές του σκακιού, όπως το να χρησιμοποιούν οι παίκτες ζάρια, για να γίνεται πιο γρήγορο το παιχνίδι.
Στην προσπάθεια όμως να διαφοροποιηθεί το σκάκι από τα άλλα τυχερά παιχνίδια, αυτή η παραλλαγή εγκαταλείφθηκε, με την ελπίδα πως έτσι θα γλιτώσει και θα εξαιρεθεί από τις εκκλησιαστικές και κρατικές απαγορεύσεις!
Μάταια, βέβαια, γιατί η στάση της εκκλησίας δεν άλλαξε.
Τα ζάρια, που στόχο είχαν να κάνουν πιο γρήγορο το αργό παιχνίδι των Αράβων, σιγά σιγά αποσύρθηκαν και, κάπως έτσι, η κατοπινή αναζήτηση για τις αλλαγές στο παιχνίδι οδήγησε στη σημερινή του μορφή.
Η αλλαγή στάσης της εκκλησίας – Ταξίδι στις «ρίζες» του σκακιού – Μέρος 3ο
Καθώς διαμορφώνεται ήδη μια πιο θετική αντιμετώπιση του σκακιού από ορισμένα μοναστικά τάγματα της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, όπως των Βενεδικτινών και των Δομινικανών, η στάση της εκκλησίας αρχίζει σταδιακά να αλλάζει, όταν ορισμένοι επιφανείς εκπρόσωποί της το χρησιμοποιούν για μια σειρά «ηθικά διδάγματα».
Ορισμένοι για παράδειγμα ανακαλύπτουν στο σκάκι την αλληγορική βούληση του θεού για την «τάξη που επικρατεί στη Γη», ενώ άλλοι το χρησιμοποιούν ως μέσο διδασκαλίας, για να δείξουν τη «μάχη ανάμεσα στο καλό και το κακό».
Πιο επιφανής εκπρόσωπος αυτής της αλλαγής είναι ο Jacobus de Cessolis[2] με το έργο του «Demoribus hominumet deofficiis nobiliumsuper ludoscaccorum» ή αλλιώς «Αθώα Ηθική», που γράφτηκε στα τέλη του 13ου αιώνα.
Το βιβλίο ασχολήθηκε με το σκάκι ως αλληγορία της κοινωνίας, όπου κάθε κομμάτι, ακόμη και κάθε πιόνι ξεχωριστά, αντιπροσώπευε κοινωνικές τάξεις και επαγγέλματα.
Για καθεμία από αυτές τις τάξεις, το βιβλίο υποδείκνυε κι έναν κατάλληλο τρόπο συμπεριφοράς.
Βέβαια ο κλήρος δεν αντιπροσωπεύεται μέσα σε αυτήν την «αλληγορία», αφού στέκεται πάνω και έξω από τη σκακιέρα.
Τα πιόνια που αναφέρονται στους φτωχούς ανθρώπους είναι το πιο πρωτότυπο και αξιοσημείωτο του έργου.
Δεν αντιπροσωπεύουν όλα μία ομάδα, αλλά υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ τους, έτσι ώστε το καθένα να είναι τυπικό δείγμα για κάποια ομάδα επαγγελμάτων (π.χ. αγρότες – χτίστες κλπ).
Όπως μας πληροφορεί στον πρόλογό του, ο συγγραφέας έγραψε το βιβλίο αυτό:
«Πεισμένος από τα αιτήματα πολλών αδελφών της τάξης μας και διαφορετικών κοσμικών ανθρώπων».
Οι οπαδοί του όμως διευρύνονται ανάμεσα στον απλό κλήρο και δεν συμμορφώνονται εύκολα με την απαγόρευση, αλλά συνεχίζουν κρυφά να ασχολούνται με το σκάκι.
Ενώ και η Jenny Adams[3] δίνει μια ενδιαφέρουσα εξήγηση για το έργο του Cessolis, πως:
«Αισθάνεται ελεύθερος να φανταστεί εκ νέου το κράτος με τρόπο που έσπαγε τις προηγούμενες αναπαραστάσεις της πολιτικής τάξης, οι οποίες παρουσίαζαν το κράτος ως ένα ενιαίο ανθρώπινο σώμα».
Συνεχίζεται με το 4ο Μέρος
Σημειώσεις:
[1]. Ο βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος IX, αφού γύρισε από μία σταυροφορία το 1254, έβγαλε διάταγμα για την απαγόρευση του σκακιού. Λίγο αργότερα, το 1260, ο Ερρίκος Γ’ της Αγγλίας έπαιρνε παρόμοια απόφαση απευθυνόμενος στους ιερείς.
[2]. Ο Jacobus de Cessolis (1250-1322), από τη Λομβαρδία της Ιταλίας, ήταν μοναχός του τάγματος του Αγίου Δομίνικου, συγγραφέας του πιο διάσημου ηθικού βιβλίου για το σκάκι στο Μεσαίωνα, γραμμένο στα Λατινικά.
Χρησιμοποίησε το σκάκι ως βάση για μια σειρά από κηρύγματα σχετικά με την ηθική. Ο Cessolis μετακόμισε αργότερα από το Μιλάνο στη Γένοβα και έγινε ο εκπρόσωπος της Ιεράς Εξέτασης στο μοναστήρι του San Domenico.
Το χειρόγραφο του Cessolis για το σκάκι πιστεύεται ότι είναι το πιο αντιγραμμένο χειρόγραφο από οποιαδήποτε άλλα μεσαιωνικά έργα και βρέθηκε σχεδόν σε κάθε ιταλική βιβλιοθήκη.
[3]. Power Play: «The Literature and Politics of Chess in the Late Middle Ages», εκδ. University of Pennsylvania Press ( 2006), Jenny Adams.
Πηγή: Ριζοσπάστης
