Στάλιν – Η εμπορευματική παραγωγή στο σοσιαλισμό – Μέρος 1ο
Μερικοί σύντροφοι υποστηρίζουν ότι το Κόμμα δεν έκανε σωστά που διατήρησε την εμπορευματική παραγωγή ύστερα από την κατάληψη της εξουσίας και την εθνικοποίηση των μέσων παραγωγής στη χώρα μας.
Έχουν τη γνώμη πως το Κόμμα έπρεπε από τότε κιόλας να βάλει τέρμα στην εμπορευματική παραγωγή.
Για το ζήτημα αυτό αναφέρονται στον Ένγκελς (Αντι-Ντίρινγκ) που λέει:
«Μόλις η κοινωνία πάρει στα χέρια της τα μέσα παραγωγής, θα καταργηθεί η εμπορευματική παραγωγή και μαζί μ’ αυτήν και η κυριαρχία των προϊόντων πάνω στους παραγωγούς».
Οι σύντροφοι αυτοί κάνουν σοβαρό λάθος.
Ας αναλύσουμε τη διατύπωση του Ένγκελς.
Δεν μπορούμε τη διατύπωση αυτή να τη θεωρήσουμε εντελώς καθαρή και ακριβόλογη, γιατί δε μας ξεκαθαρίζει, αν πρόκειται να πάρει στα χέρια της η κοινωνία όλα τα μέσα παραγωγής είτε μονάχα ένα μέρος των μέσων παραγωγής, αν, δηλαδή, θα γίνουν κοινωνική ιδιοκτησία όλα τα μέσα παραγωγής είτε μονάχα ένα μέρος των μέσων παραγωγής.
Αυτό σημαίνει ότι τη διατύπωση του Ένγκελς μπορεί κανείς να την καταλάβει και με τους δύο τρόπους.
Σ’ άλλο σημείο του Αντι-Ντίρινγκ ο Ένγκελς μιλάει για κυριαρχία πάνω σε «όλα τα μέσα παραγωγής», για κυριαρχία πάνω σε «όλο το σύνολο των μέσων παραγωγής».
Αυτό σημαίνει ότι ο Ένγκελς, στη διατύπωση του αυτή, έχει υπόψη του την εθνικοποίηση όχι ενός μέρους των μέσων παραγωγής, αλλά όλων των μέσων παραγωγής, δηλαδή το πέρασμα σε κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής όχι μονάχα στη βιομηχανία αλλά και στην αγροτική οικονομία.
Από δω βγαίνει το συμπέρασμα ότι ο Ένγκελς έχει υπόψη του τις χώρες εκείνες, όπου ο καπιταλισμός και η συγκέντρωση της παραγωγής έχουν αναπτυχτεί αρκετά, όχι μονάχα στη βιομηχανία, αλλά και στην αγροτική οικονομία, ώστε να μπορούν να απαλλοτριωθούν όλα τα μέσα παραγωγής της χώρας και να γίνουν κοινωνική ιδιοκτησία.
Ο Ένγκελς, επομένως, έχει τη γνώμη ότι σε τέτοιες χώρες θα έπρεπε, μαζί με την κοινωνικοποίηση όλων των μέσων παραγωγής, να καταργηθεί και η εμπορευματική παραγωγή.
Κι αυτό, βέβαια, είναι σωστό.
Τέτοια χώρα στα τέλη του περασμένου αιώνα, στη στιγμή που κυκλοφόρησε το Αντι-Ντίρινγκ, ήταν μονάχα η Αγγλία, όπου η ανάπτυξη του καπιταλισμού και η συγκέντρωση της παραγωγής, τόσο στη βιομηχανία όσο και στην αγροτική οικονομία,
είχαν φτάσει σε τέτοιο σημείο, ώστε υπήρχε η δυνατότητα, σε περίπτωση που το προλεταριάτο θα έπαιρνε την εξουσία, να παραδοθούν όλα τα μέσα παραγωγής της χώρας στην κοινωνική ιδιοκτησία και να πάψει να χρησιμοποιείται η εμπορευματική παραγωγή.
Αφήνω κατά μέρος, στη δοσμένη περίπτωση, τη σημασία που έχει για την Αγγλία το εξωτερικό εμπόριο, με το τεράστιο ειδικό του βάρος πάνω στην εθνική της οικονομία.
Νομίζω πως μονάχα ύστερα από τη μελέτη αυτού του ζητήματος θα ήταν δυνατό να λυθεί τελειωτικά το πρόβλημα για το ποια θα ‘ναι η τύχη της εμπορευματικής παραγωγής στην Αγγλία, ύστερα από την κατάληψη της εξουσίας από το προλεταριάτο και την εθνικοποίηση όλων των μέσων παραγωγής.
Εξάλλου, όχι μόνο στο τέλος του περασμένου αιώνα αλλά και σήμερα ακόμα, καμιά χώρα δεν έφτασε εκείνο το βαθμό ανάπτυξης του καπιταλισμού και συγκέντρωσης της παραγωγής στην αγροτική οικονομία που παρατηρείται στην Αγγλία.
Όσον αφορά τις υπόλοιπες χώρες, εκεί, παρά την ανάπτυξη του καπιταλισμού στο χωριό, υπάρχει ακόμα μια αρκετά πολυάριθμη τάξη μικρών και μεσαίων ιδιοκτητών-παραγωγών του χωριού, που θα έπρεπε να καθορίσει κανείς την τύχη τους σε περίπτωση που το προλεταριάτο θα έπαιρνε στα χέρια του την εξουσία.
Όμως, να ποιο είναι το πρόβλημα:
Τι πρέπει να κάνουν το προλεταριάτο και το κόμμα του, αν υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες για την κατάληψη της εξουσίας και την ανατροπή του καπιταλισμού σε τούτη είτε σ’ εκείνη τη χώρα, ανάμεσα δε σ’ αυτές και στη χώρα μας, όπου ο καπιταλισμός στη μεν βιομηχανία έχει συγκεντρώσει μέχρι τέτοιο βαθμό τα μέσα παραγωγής, ώστε είναι δυνατό αυτά να απαλλοτριωθούν και να γίνουν κτήμα της κοινωνίας,
όπου όμως η αγροτική οικονομία, παρά την ανάπτυξη του καπιταλισμού, είναι σε τέτοιο βαθμό ακόμα κατακερματισμένη και μοιρασμένη ανάμεσα σε πολυάριθμους μικρούς και μεσαίους ιδιοκτήτες-παραγωγούς, ώστε να μην παρουσιάζεται δυνατότητα να μπαίνει ζήτημα για μια απαλλοτρίωση αυτών των κτημάτων των παραγωγών;
Στο πρόβλημα αυτό η διατύπωση του Ένγκελς δε δίνει απάντηση.
Εξάλλου, δεν έχει και υποχρέωση ν’ απαντήσει σ’ αυτό, γιατί η διατύπωση αυτή έγινε εξαιτίας άλλου ζητήματος, του ζητήματος, δηλαδή, για το ποια πρέπει να είναι η τύχη της εμπορευματικής παραγωγής ύστερα από την κοινωνικοποίηση όλων των μέσων παραγωγής.
Τι πρέπει, λοιπόν, να γίνει, αν έχουν κοινωνικοποιηθεί όχι όλα τα μέσα παραγωγής, αλλά μονάχα ένα μέρος των μέσων παραγωγής, ενώ υπάρχουν ευνοϊκές συνθήκες για την κατάληψη της εξουσίας από το προλεταριάτο; Πρέπει, άραγε, το προλεταριάτο να καταλάβει την εξουσία και χρειάζεται, άραγε, αμέσως ύστερα απ’ αυτό να καταργήσει την εμπορευματική παραγωγή;
Δεν μπορούμε φυσικά να πούμε ότι αποτελεί απάντηση η γνώμη μερικών αξιοθρήνητων μαρξιστών, που θεωρούν ότι κάτω από τέτοιες συνθήκες θα ‘πρεπε να παραιτηθούμε από το να καταλάβουμε την εξουσία και να περιμένουμε, ώσπου ο καπιταλισμός να πετύχει να καταστρέψει τα εκατομμύρια των μικρών και μεσαίων παραγωγών,
αφού τους μετατρέψει σε εργάτες γης και να συγκεντρώσει τα μέσα παραγωγής στην αγροτική οικονομία και μονάχα ύστερα απ’ αυτό να μπορεί να μπει ζήτημα για την κατάληψη της εξουσίας από το προλεταριάτο και για την κοινωνικοποίηση όλων των μέσων παραγωγής.
Είναι φανερό πως οι μαρξιστές δεν μπορούν να καταλήξουν σε μια τέτοια «λύση», αν δε θέλουν να ξεφτιλιστούν πέρα για πέρα.
Ούτε μπορούμε, επίσης, να θεωρήσουμε σαν απάντηση τη γνώμη άλλων αξιοθρήνητων μαρξιστών, που νομίζουν ότι θα ‘πρεπε ίσως να καταλάβουμε την εξουσία και να προχωρήσουμε στην απαλλοτρίωση των κτημάτων των μικρών και μεσαίων παραγωγών στο χωριό και να κοινωνικοποιήσουμε τα μέσα παραγωγής τους.
Ούτε αυτό τον ανόητο και εγκληματικό δρόμο μπορούν να ακολουθήσουν οι μαρξιστές, γιατί ένας τέτοιος δρόμος θα υπονόμευε κάθε δυνατότητα να νικήσει η προλεταριακή επανάσταση, θα έριχνε την αγροτιά για ένα μεγάλο διάστημα στο στρατόπεδο των εχθρών του προλεταριάτου.
Την απάντηση στο πρόβλημα αυτό την έδωσε ο Λένιν στα έργα του
«Για τη φορολογία σε είδος» και στο περίφημο «Συνεταιριστικό σχέδιο».
Η απάντηση του Λένιν μπορεί με λίγα λόγια να συνοψιστεί έτσι:
α) Να μην αφήνουμε να χάνονται ευνοϊκές συνθήκες για την κατάληψη της εξουσίας, το προλεταριάτο να παίρνει την εξουσία, δίχως να περιμένει μέχρι τη στιγμή, όπου ο καπιταλισμός θα έχει πετύχει να καταστρέψει τα πολυάριθμα εκατομμύρια των μικρών και μεσαίων ατομικών παραγωγών.
β) Να απαλλοτριώνουμε τα μέσα παραγωγής στη βιομηχανία και να τα παραδίνουμε σε κοινωνική ιδιοκτησία.
γ) Όσον αφορά τους μικρούς και μεσαίους ατομικούς παραγωγούς, να τους ενώνουμε βαθμιαία σε παραγωγικούς συνεταιρισμούς, δηλαδή σε μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις, τα κολχόζ.
δ) Να αναπτύσσουμε στο έπακρο τη βιομηχανία και να εισαγάγουμε στα κολχόζ την εκσυγχρονισμένη τεχνική βάση της μεγάλης παραγωγής, επιπλέον να μην τα απαλλοτριώνουμε, αλλά, αντίθετα, να τα εφοδιάζουμε εντατικά με τα καλύτερα τρακτέρ και άλλες μηχανές.
ε) Για την οικονομική σύνδεση της πόλης και του χωριού, της βιομηχανίας και της αγροτικής οικονομίας, να διατηρήσουμε για ένα ορισμένο διάστημα την εμπορευματική παραγωγή (ανταλλαγή μέσω αγοράς και πώλησης),
σαν τη μοναδικά παραδεκτή για τους αγρότες μορφή των οικονομικών δεσμών με την πόλη και να αναπτύξουμε όσο παίρνει το σοβιετικό εμπόριο, το κρατικό και το συνεταιριστικό-κολχόζνικο, εκτοπίζοντας από την κυκλοφορία των εμπορευμάτων όλους τους καπιταλιστές κάθε λογής.
Η ιστορία της σοσιαλιστικής μας οικοδόμησης αποδείχνει πως αυτός ο δρόμος ανάπτυξης, που χαράχτηκε από τον Λένιν, δικαιώθηκε πέρα για πέρα.
Δε χωράει αμφιβολία ότι για όλες τις καπιταλιστικές χώρες, που έχουν μια περισσότερο ή λιγότερο πολυάριθμη τάξη μικρών και μεσαίων παραγωγών, αυτός ο δρόμος ανάπτυξης είναι ο μοναδικά δυνατός και σκόπιμος για τη νίκη του σοσιαλισμού.
Ολοκληρώνεται με το 2ο Μέρος
Στάλιν: «Οικονομικά προβλήματα στον Σοσιαλισμό»,
Κεφ. 2ο, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»
