Ο ρόλος της Κίνας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα – Μέρος 2ο
Εκτιμήσεις για την Οικονομική θέση της Κίνας – Η αναγόρευση της Κίνας σε «αντίπαλο δέος» των ιμπεριαλιστών
Συνέχεια από το 1ο Μέρος
1. Η Κίνα, ιδιαίτερα από τη δεκαετία του ’80, έχει συνδέσει την οικονομία της με τη διεθνή καπιταλιστική αγορά. Είναι ένα γεγονός που όχι μόνον δεν αρνείται η ίδια η κινεζική ηγεσία, αλλά το εκθειάζει.
Συμμετέχει πλέον ενεργά στον παγκόσμιο καπιταλιστικό καταμερισμό ως μια μεγάλη «φάμπρικα» φτηνού εργατικού δυναμικού, με μεγάλα ποσοστά κερδοφορίας για εκείνους τους καπιταλιστές που έχουν τη δυνατότητα να επενδύσουν εκεί.
2. Ως αποτέλεσμα αυτής της στροφής η Κίνα έχει «σφιχταγκαλιαστεί» με άλλες ισχυρές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, πρώτα απ’ όλα τις ΗΠΑ, αλλά και την Ιαπωνία, την ΕΕ, από τις οποίες εξαρτάται ως παγκόσμια εξαγωγική δύναμη που είναι.
Είναι πια «σάρκα από τη σάρκα» του διεθνούς ιμπεριαλιστικού συστήματος. Αυτή η σχέση εξάρτησης κι αλληλεξάρτησης εκφράζεται και στο ζήτημα των αμερικανικών ομολόγων που έχει στα χέρια της η Κίνα.
3. Όσο η Κίνα δυναμώνει οικονομικά, τόσο αυξάνουν οι ανάγκες της σε πρώτες ύλες και καύσιμα.
Για το λόγο αυτό οξύνεται ο καπιταλιστικός ανταγωνισμός σε παγκόσμιο επίπεδο για τον έλεγχο των πηγών ενέργειας στην Κεντρική Ασία, στη Μέση Ανατολή, στην Αφρική, στη Λατινική Αμερική.
Ο ρόλος της Κίνας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα
Όπως έγραφε ο Λένιν:
«Οι καπιταλιστές μοιράζουν τον κόσμο όχι από κάποια κακία τους, αλλά γιατί ο βαθμός συγκέντρωσης που επιτεύχθηκε τους αναγκάζει να πάρουν αυτό το δρόμο για να βγάζουν κέρδος.
Συγκεκριμένα τον μοιράζουν «ανάλογα με τα κεφάλαιά τους», «ανάλογα με τη δύναμή τους» – άλλος τρόπος μοιράσματος δεν μπορεί να υπάρχει μέσα στο σύστημα της εμπορευματικής παραγωγής και του καπιταλισμού. Η δύναμη όμως αλλάζει ανάλογα με την οικονομική και πολιτική ανάπτυξη…»[1]
Ο ανταγωνισμός για τα μερίδια των αγορών είναι ιδιαίτερα σκληρός.
Αυτό δείχνει κι η πρόσφατη προσπάθεια πολιτικών-οικονομικών κύκλων στις ΗΠΑ να προωθήσουν νομοσχέδιο που προβλέπει κυρώσεις σε εκείνες τις χώρες που εκτιμάται πως τεχνητά κρατούν υποτιμημένο το νόμισμά τους, για να έχουν ανταγωνιστικές τιμές στα εμπορεύματα που εξάγουν, κατακτώντας μερίδια αγορών και εκτοπίζοντας τους ανταγωνιστές τους.
Στα παραπάνω συχνά αντιτάσσονται τα εξής αντεπιχειρήματα:
α) Ο ισχυρισμός ότι και η ΕΣΣΔ είχε εξωτερικές οικονομικές σχέσεις. Αξίζει να υπενθυμίσουμε τα εξής:
Πάνω από το μισό των εμπορικών συναλλαγών της ΕΣΣΔ γίνονταν με τις άλλες σοσιαλιστικές χώρες του Συμφώνου Οικονομικής Αλληλοβοήθειας (ΣΟΑ).
Περίπου το 1/3 των συναλλαγών της ΕΣΣΔ αφορούσε το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, που ήταν σε αφθονία στη χώρα και μάλιστα η στροφή στην αύξηση των εξαγωγών τους και στην παραπέρα ανάπτυξη των σχέσεων με τις πιο αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες επήλθε μετά τη δεκαετία του ’60, κάτω από την οπορτουνιστική αντίληψη της λεγόμενης «ειρηνικής συνύπαρξης» και της «ειρηνικής άμιλλας».
Ωστόσο, ακόμη και τότε, η ΕΣΣΔ δεν είχε ποτέ στη διάθεσή της το 1/3 των αμερικανικών ομολόγων ούτε έκανε εξαγωγές κεφαλαίων.
Έτσι, π.χ. ποτέ δεν πέρασε από το νου κανενός πως η ΕΣΣΔ θα μπορούσε να αγοράσει το λιμάνι του Πειραιά και το Θριάσιο!
Στοιχεία, που δείχνουν την ποιοτική διαφορά της σημερινής Κίνας, από μια σοσιαλιστική χώρα, όπως ήταν η ΕΣΣΔ.
β) Λένε πως, σε αντίθεση με τις άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, η Κίνα με τις επενδύσεις της στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν αποσκοπεί στην άμεση καταλήστευση των φυσικών πόρων αυτών των χωρών, αλλά στη διαμόρφωση υποδομών (δρόμων, κτηρίων, εγκαταστάσεων, νοσοκομείων, σχολείων κ.ά.).
Στόχος, όπως υποστηρίζουν οι ίδιοι οι Κινέζοι, είναι αυτές οι χώρες
«Να βελτιώσουν την ανάπτυξη των υποδομών τους και να προάγουν τις επιχειρηματικές συνεργασίες».[2]
Η Κίνα υλοποιεί στις αναπτυσσόμενες χώρες ειδικά ιατρικά προγράμματα, προγράμματα εκπαίδευσης στελεχών αυτών των χωρών, μείωσης δασμών για τις εισαγωγές των προϊόντων αυτών των χωρών στην Κίνα, απορροφώντας το 50,1% των εισαγωγών όλων των αναπτυσσόμενων χωρών από λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, ενώ τους παρέχει και χαμηλότοκα δάνεια.
Τα παραπάνω παρουσιάζονται από ορισμένους ως στοιχεία που δείχνουν τη διαφορά της «σοσιαλιστικής» Κίνας από τις άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.
Ακόμη κι αν δεχτούμε πως υπάρχει διαφορά στον τρόπο που δραστηριοποιείται η Κίνα στην Αφρική, στην Ασία κ.α., από άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις
(πράγμα αρκετά αμφισβητήσιμο, αφού και αυτές αναπτύσσουν ανάλογα «ανθρωπιστικά» και «εκπαιδευτικά προγράμματα» στις λιγότερο αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, π.χ. η ΕΕ έως το 2008 ήταν ο μεγαλύτερος χορηγός βοήθειας κι εμπορικός εταίρος της Αφρικής),[3] επί της ουσίας τα παραπάνω μέτρα δε διαφοροποιούν την Κίνα στον κύριο σκοπό για τον οποίο γίνονται.
Κι ο σκοπός αυτός είναι η διευκόλυνση των κινεζικών επενδύσεων στις χώρες αυτές, η διευκόλυνση του «δρόμου» για το κινεζικό κεφάλαιο, που δραστηριοποιείται εκεί, δηλαδή η συσσώρευση κεφαλαίου.
Η δραστηριοποίηση αυτή βοηθιέται π.χ. όταν υπάρχουν σύγχρονες υποδομές (δρόμοι, λιμάνια, αεροδρόμια, κτήρια), καθώς και υποδομές αναγκαίες για την εκπαίδευση του εργατικού δυναμικού, που απαιτείται για να τεθούν σε λειτουργία οι επιχειρήσεις.
Ο χαμηλότοκος δανεισμός που παρέχουν κινεζικές τράπεζες ή η απορρόφηση των εξαγωγών αυτών των χωρών από την Κίνα έχει να κάνει με την προσπάθεια της Κίνας από τη μια να εξασφαλίσει καλύτερους όρους για τη διείσδυση των κινεζικών κεφαλαίων στις χώρες αυτές
κι από την άλλη να ενισχύσει τους δεσμούς της με τις χώρες αυτές, προσβλέποντας και στην πολιτική συμμαχία τους σε διάφορες περιπτώσεις μέσα στους διεθνείς οργανισμούς (ΟΗΕ, ΠΟΕ κ.ά.), όπου – όπως θα δούμε παρακάτω – προσπαθεί να ηγηθεί ενός μπλοκ χωρών, μαζί με τα άλλα καπιταλιστικά κράτη που ενισχύουν τη διεθνή θέση τους.
Ο ρόλος της Κίνας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα – Η αναγόρευση της Κίνας σε «αντίπαλο δέος» των ιμπεριαλιστών
Το ενδιαφέρον που αναπτύσσεται και στους κόλπους του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος για την Κίνα έχει να κάνει και με το αν οι σημαντικές αναταράξεις και αλλαγές στο συσχετισμό δυνάμεων σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, που φέρνει η «άνοδος» της Κίνας,
μπορούν να οδηγήσουν στη διαμόρφωση ενός νέου «αντίπαλου δέους» απέναντι στους ιμπεριαλιστές, ρόλο που στο παρελθόν έπαιξε η ΕΣΣΔ.
Το ιστορικό προηγούμενο
Έχει μια σημασία να θυμίσουμε ορισμένα γεγονότα από το παρελθόν. Όσο υπήρχε η Σοβιετική Ένωση, η εξωτερική πολιτική που ακολουθούσε η Κίνα συντονιζόταν με εκείνη των ΗΠΑ ενάντια στην ΕΣΣΔ.
Η στάση αυτή αρχικά εμφανίστηκε ως κριτική στάση του ΚΚ Κίνας προς την οπορτουνιστική στροφή που πήρε το ΚΚΣΕ στο 20ό Συνέδριό του.
Στην πραγματικότητα βέβαια γνωρίζουμε σήμερα πως αρχικά το ΚΚ Κίνας δε διαφοροποιήθηκε ανοιχτά και ουσιαστικά από τις κατευθύνσεις του 20ού Συνεδρίου του ΚΚΣΕ. Η διαφοροποίησή του δημοσιοποιήθηκε αργότερα, έχοντας ως αιτία τις σινο-ρωσικές συνοριακές διαφορές.
Η στάση του ΚΚΚ είχε ορισμένη απήχηση σε ΚΚ, εξαιτίας της οπορτουνιστικής διολίσθησης της ΕΣΣΔ σε θέσεις όπως για «παντοτινή ειρήνη και άμιλλα» με τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις στα πλαίσια της «ειρηνικής συνύπαρξης».
Ωστόσο το ΚΚΚ δεν περιορίστηκε στην κριτική οπορτουνιστικών θέσεων μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, αλλά επέλεξε στρατηγική που στην πράξη οδήγησε σε πολλές περιπτώσεις σε εχθρική στάση απέναντι στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα και στην ΕΣΣΔ, καθώς και σε συντονισμό με τις ΗΠΑ, σε βάρος των συμφερόντων του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος.
Το ΚΚΚ στηρίχτηκε στην εκτίμηση περί «τριών κόσμων», όπου ο «πρώτος κόσμος» αποτελούνταν από τις «υπερδυνάμεις» (μάλιστα η ΕΣΣΔ χαρακτηριζόταν ως «σοσιαλιμπεριαλιστική δύναμη»), ο «δεύτερος κόσμος» από τους πλούσιους συμμάχους των υπερδυνάμεων και ο «τρίτος κόσμος» από τις αναπτυσσόμενες χώρες, μεταξύ των οποίων και η Κίνα.
Από τις πιο γνωστές ανάλογες περιπτώσεις είναι η στάση της Κίνας απέναντι στη διεθνιστική βοήθεια που έδωσε η ΕΣΣΔ στη Λαϊκή Επαναστατική Εξουσία στο Αφγανιστάν.
Η Κίνα στην υπόθεση αυτή ήταν με το «μπλοκ» των δυνάμεων που είχαν συγκροτήσει οι ΗΠΑ, μαζί με τη Σαουδική Αραβία, το Πακιστάν και άλλους, χρηματοδοτώντας τις πιο αντιδραστικές κοινωνικές-πολιτικές δυνάμεις του Αφγανιστάν, που με το όπλο στο χέρι μάχονταν τη νεοσύστατη λαϊκή εξουσία.[4]
Σε δημοσίευμα της «Washington Post» στις 19 Ιούλη του 1992, σχετικά με την τακτική της CIA απέναντι στο Αφγανιστάν το 1980, αναφέρεται ότι η Κίνα πούλησε όπλα στη CIA και χάρισε ένα μικρότερο αριθμό όπλων στο Πακιστάν, ενώ επισημαίνεται:
«Αλλά σε τι βαθμό έπαιξε ρόλο η Κίνα, αποτελεί ένα από τα πιο καλά φυλαγμένα μυστικά του πολέμου».[5]
Στο άρθρο γίνονται αναφορές ακόμη και για τα είδη των όπλων που έδωσε η Κίνα για την ενίσχυση των αντεπαναστατών.
Μια άλλη χαρακτηριστική περίπτωση είναι η στάση της Κίνας απέναντι στον αγωνιζόμενο λαό του Βιετνάμ, ενώ εξελισσόταν ακόμη ο εθνικο-απελευθερωτικός του αγώνας.
Η Κίνα απέρριψε προτάσεις της ΕΣΣΔ για οργάνωση κοινών ενεργειών υποστήριξης του Βιετνάμ.
«Το Πεκίνο απόρριψε τις προτάσεις της ΕΣΣΔ να κλειστεί ο εναέριος χώρος του Βιετνάμ για τους Αμερικανούς επιδρομείς. Οι ηγέτες της Κίνας αρνήθηκαν να παραχωρήσουν τα αεροδρόμια στα νότια της χώρας για τη στάθμευση σοβιετικών στρατιωτικών αεροπλάνων, που θα μπορούσαν να υπερασπιστούν το Βιετνάμ.
Οι κινεζικές αρχές εμπόδιζαν τη μεταφορά πολεμικού υλικού και ειδικών από την ΕΣΣΔ στη Λαοκρατική Δημοκρατία του Βιετνάμ».[6]
Αργότερα, λίγα μόλις χρόνια μετά την απελευθέρωση της χώρας από τους ιμπεριαλιστές, στις 17 Φλεβάρη του 1979, η Κίνα εξαπέλυσε στρατιωτική επίθεση κατά του Βιετνάμ.
Είχε προηγηθεί στις αρχές του Φλεβάρη του 1979 επίσκεψη του Κινέζου αντιπροέδρου, Τενγκ Χσιάο Πινγκ, στην Ουάσινγκτον, από την οποία έκανε λόγο για ανάγκη:
«Να δοθεί ένα αιματηρό μάθημα στο Βιετνάμ»,
κάτι που επικρότησαν Αμερικανοί πολιτικοί και υποσχέθηκαν βοήθεια σε όπλα από χώρες της Δύσης.[7]
Μετά από 30 ημέρες μαχών, τα κινεζικά στρατεύματα των 600 χιλιάδων αντρών, που εισέβαλαν στο Βιετνάμ, είχαν χάσει 60 χιλιάδες στρατιώτες, 300 περίπου τεθωρακισμένα οχήματα, πάνω από 100 βαριά πυροβόλα και όλμους και αναγκάστηκαν σε υποχώρηση.
Όπως γνωρίζουμε σήμερα, εκείνη την περίοδο υπήρχαν πολλές επαφές και σε πολλά επίπεδα ανάμεσα σε Κίνα και ΗΠΑ.
Στις 4 Νοέμβρη του 1979, σε φύλλο της εφημερίδας «The New York Times» δημοσιεύεται επίσημο ντοκουμέντο που «διέρρευσε» και στο οποίο αναφέρεται ότι η αμερικανική στρατιωτική βοήθεια στο Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό της Κίνας υπολογίζεται γύρω στα 50 δισ. δολάρια, ώστε -όπως σημειώνεται:
«Να αποτελέσει αναχαιτιστική δύναμη απέναντι στον Κόκκινο Στρατό»,[8]
ενώ, όταν ο Γραμματέας Εθνικής Άμυνας για την Έρευνα και τη Μηχανολογία William Perry επισκέφτηκε το Πεκίνο το 1980, ενημέρωσε τους Κινέζους ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ:
«Ενέκρινε 400 εξαγωγές αδειών για διάφορα είδη διπλής χρήσης και στρατιωτικό εξοπλισμό. Αυτά συμπεριλαμβάνουν υλικά όπως γεωφυσικούς υπολογιστές, βαριά οχήματα, αεροπλάνα μεταφοράς τύπου C-130 και ελικόπτερα Chinook».[9]
Άλλο παράδειγμα ήταν η στάση της Κίνας και στον εμφύλιο πόλεμο της Αγκόλας, όπου βρέθηκε να στηρίζει (οικονομικά και στρατιωτικά) τις δυνάμεις της ντόπιας αντίδρασης, που πολεμούσαν σε ενιαίο μέτωπο με τα ρατσιστικά στρατεύματα της Νότιας Αφρικής που είχαν εισβάλει στη Λαϊκή Δημοκρατία της Αγκόλας.
Τη ΛΔ της Αγκόλας υποστήριζε με όπλα και στρατιωτικούς συμβούλους η ΕΣΣΔ και αρκετές χιλιάδες Κουβανοί επαναστάτες που εθελοντικά πολέμησαν και συνέβαλαν αποφασιστικά στη συντριβή των νοτιοαφρικανικών στρατευμάτων και στην απώθηση των δυνάμεων της ντόπιας αντίδρασης.[10]
Όπως αποκαλύπτεται σήμερα από αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της CIA, εκείνη την περίοδο υπήρχε και ένας ιδιότυπος «συντονισμός» ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα, ακόμη και για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις που διεξάγονταν στο έδαφος της Αγκόλας.
Συνεχίζεται με το 3ο Μέρος
Σημειώσεις:
[1]. Β. Ι. Λένιν: «Ο Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», «Απαντα», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 27, σελ. 378-379.
[2]. Από την ιστοσελίδα της κινεζικής πρεσβείας στην Αθήνα.
[3]. Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 23ης Απρίλη 2008 σχετικά με την πολιτική της Κίνας και τον αντίκτυπό της στην Αφρική, 2007/2255(INI) (2009/C 259 E/08).
[4]. Νικίτα Μεντκόβιτς: «Η χρηματική διάσταση του πολέμου στο Αφγανιστάν (1979-1989)».
[5]. Steve Coll: «Anatomy of a Victory CIA s Covert Afghan War», «Washington Post», 19 July 1992.
[6]. Α. Σ. Βορόνιν: «Βιετνάμ, ανεξαρτησία, ενότητα, σοσιαλισμός», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 96-97.
[7]. Α. Σ. Βορόνιν: «Το Βιετνάμ σήμερα», εκδ. «Νέα βιβλία», σελ. 109.
[8]. Consolidated Guidance No. 8, περίληψη στους «The New York Times», 4 November 1979, p. A1.
[9]. Jonathan Pollack: «The Lessons of Coalition Politics: Sino-American Security Relations», Santa Monica: RAND Corporation, 1984, p. 70.
[10]. Σ. Λαβρένοφ – Ι. Ποπόφ: «Η Σοβιετική Ένωση στους τοπικούς πολέμους και συγκρούσεις».
Ελισαίος Βαγενάς
υπεύθυνος του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων της ΚΕ του ΚΚΕ
Δημοσιεύτηκε στο 6ο τεύχος της ΚΟΜΕΠ του 2010
