Οι προϋποθέσεις της σοσιαλιστικής επανάστασης – Μέρος 1ο
Ο ρόλος της κοινωνικής επανάστασης στην εξέλιξη της κοινωνίας
Ο ρόλος της επανάστασης στην κοινωνική ανάπτυξη αποτελεί αντικείμενο οξύτατης ιδεολογικής διαπάλης.
Οι σύγχρονοι εκπρόσωποι της αστικής ιδεολογίας διαστρεβλώνουν το περιεχόμενο της, ισχυρίζονται ότι η επανάσταση ως μορφή πραγματοποίησης του κοινωνικού μετασχηματισμού είναι άγονη, καταστροφική, επιδιώκουν με τα ιδεολογήματα της:
«Μεταβιομηχανικής κοινωνίας», της «άϋλης παραγωγής», της «σύγκρουσης των πολιτισμών», του μονόδρομου της «παγκοσμιοποίησης»
να κρύψουν τις εκρηκτικές αντιθέσεις της καπιταλιστικής κοινωνίας που αδιάκοπα τροφοδοτεί την ταξική πάλη και να υποτάξουν τη συνείδηση των εργαζομένων στη λογική των αστικών μεταρρυθμίσεων και των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, με στόχο τη διατήρηση και διαιώνιση της κυριαρχίας του μονοπωλιακού καπιταλισμού.
Σε αυτή την κατεύθυνση αποκρύπτουν και παραχαράσσουν τον προωθητικό και προοδευτικό ρόλο και των ίδιων των αστικών επαναστάσεων, όπως της Αγγλίας του 1648, της Γαλλίας του 1789 και της ελληνικής αστικής Επανάστασης του 1821.
Η μαρξιστική – λενινιστική θεωρία γενικεύοντας την πείρα της ταξικής πάλης και των επαναστάσεων αποδείχνει ότι οι επαναστάσεις είναι οι παντοδύναμοι κινητήρες της κοινωνικής προόδου, οι «ατμομηχανές της ιστορίας», όπως τις χαρακτήριζε ο Μαρξ.
Οι Μαρξ – Ενγκελς ήδη από το 1848 αναδεικνύουν με επιστημονική ακρίβεια το ρόλο της ταξικής πάλης ως κινητήριας δύναμης της κοινωνίας:
«Η ιστορία όλων των ως τώρα κοινωνιών είναι η ιστορία των ταξικών αγώνων. Ελεύθερος και δούλος, πατρίκιος και πληβείος, βαρώνος και δουλοπάροικος, μάστορας και κάλφας, με μια λέξη, καταπιεστής και καταπιεζόμενος, βρίσκονται σε ακατάπαυστη αντίθεση μεταξύ τους, έκαναν αδιάκοπο αγώνα, πότε καλυμμένο πότε ανοιχτό, έναν αγώνα που τελείωνε κάθε φορά με έναν επαναστατικό μετασχηματισμό ολόκληρης της κοινωνίας ή με την από κοινού καταστροφή των τάξεων που αγωνίζονταν.
Στις προηγούμενες εποχές της ιστορίας βρίσκουμε σχεδόν παντού μια πλήρη διαίρεση της κοινωνίας σε διάφορες κλειστές τάξεις, μια πολύτροπη διαβάθμιση των κοινωνικών θέσεων.
Στην αρχαία Ρώμη βρίσκουμε πατρίκιους, ιππείς, πληβείους, δούλους. Στο μεσαίωνα φεουδάρχες, υποτελείς, μαστόρους, καλφάδες, δουλοπάροικους και επιπλέον σε καθεμιά απ’ αυτές τις τάξεις βρίσκουμε ξανά ιδιαίτερες διαβαθμίσεις.
Η σύγχρονη αστική κοινωνία που πρόβαλε από την καταστροφή της φεουδαρχικής κοινωνίας δεν κατάργησε τις ταξικές αντιθέσεις, έβαλε μονάχα στη θέση των παλιών νέες τάξεις, νέους όρους καταπίεσης, νέες μορφές πάλης.
Ωστόσο, η εποχή μας, η εποχή της αστικής τάξης, χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι απλοποίησε τις ταξικές αντιθέσεις. Ολόκληρη η κοινωνία όλο και περισσότερο χωρίζεται σε δύο μεγάλα αντίπαλα στρατόπεδα, σε δύο μεγάλες τάξεις που βρίσκονται άμεσα αντιμέτωπες η μια με την άλλη: στην αστική τάξη και το προλεταριάτο».[1]
Η επανάσταση συμπυκνώνει την κοινωνική και πολιτική σύγκρουση και ρήξη με ένα ιστορικά ξεπερασμένο σχηματισμό για το πέρασμα σε έναν ανώτερο, συνιστά ποιοτική ανατροπή σε ολόκληρη την κοινωνικοοικονομική δομή της κοινωνίας.
Ο ταξικός χαρακτήρας και οι νομοτέλειες της επανάστασης πηγάζουν από τις εσωτερικές αντιφάσεις και την ιστορική εξέλιξη του υπάρχοντος κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού.
Η επιστημονική αποκάλυψη και θεωρητική κωδικοποίησή τους διαμόρφωσε τον επιστημονικό κομμουνισμό.
Οικονομική βάση της επανάστασης είναι η σε βάθος επεκτεινόμενη σύγκρουση ανάμεσα στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων της κοινωνίας και του ξεπερασμένου, συντηρητικού συστήματος των σχέσεων παραγωγής,
που εκδηλώνεται με την όξυνση των κοινωνικών ανταγωνισμών και την ένταση στη σφαίρα της πολιτικής και της ιδεολογίας, της πάλης μεταξύ της κυρίαρχης τάξης που ενδιαφέρεται για τη διατήρηση του υφισταμένου τρόπου παραγωγής και των καταπιεσμένων τάξεων.
Ο επαναστατικός αγώνας των καταπιεσμένων τάξεων, σε όλα τα ταξικά εκμεταλλευτικά συστήματα αποτυπώνει την ώριμη ανάγκη απελευθέρωσης των παραγωγικών δυνάμεων από τα δεσμά των ξεπερασμένων -από ιστορική άποψη- σχέσεων παραγωγής.
Οι προϋποθέσεις της σοσιαλιστικής επανάστασης – Μέρος 1ο
Είναι κλασική η αποκάλυψη από το Μαρξ του περιεχομένου και της αναγκαιότητας της κοινωνικής επανάστασης:
«Οι άνθρωποι στην κοινωνική παραγωγή της ζωή τους έρχονται σε σχέσεις καθορισμένες, αναγκαίες, ανεξάρτητες από τη θέλησή τους, σε σχέσεις παραγωγικές, που αντιστοιχούνε σε μια ορισμένη βαθμίδα όπου έχει φτάσει η ανάπτυξη των υλικών παραγωγικών τους δυνάμεων.
Το σύνολο των παραγωγικών αυτών σχέσεων αποτελεί το οικονομικό οικοδόμημα της κοινωνίας, τη βάση την υλική που πάνω της υψώνεται ένα νομικό και πολιτικό εποικοδόμημα και που σ’ αυτήν αντιστοιχούν ορισμένες πάλι κοινωνικές μορφές συνείδησης.
Ο τρόπος της παραγωγής της υλικής ζωής, καθορίζει γενικά την εξέλιξη της κοινωνικής, πολιτικής και διανοητικής ζωής. Το τι είναι οι άνθρωποι δεν καθορίζεται από τη συνείδησή τους, αλλά, αντίστροφα, το κοινωνικό τους Είναι καθορίζει τη συνείδησή τους.
Όταν φτάσει σ’ ένα ορισμένο βαθμό η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων της κοινωνίας αυτές οι δυνάμεις έρχονται σε αντίφαση με τις παραγωγικές σχέσεις που υπάρχουν ή για να χρησιμοποιήσουμε τη νομική γλώσσα, με τις σχέσεις της ιδιοκτησίας που μέσα σ’ αυτές είχανε ως τα τότε κινηθεί.
Αυτές οι σχέσεις από μορφές ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων γίνονται τώρα φραγμοί τους. Τότε αρχίζει μια εποχή κοινωνικής επανάστασης».[2]
Ο χαρακτήρας, οι διαστάσεις, το ιστορικά συγκεκριμένο περιεχόμενο κάθε επανάστασης καθορίζονται από τις συνθήκες του κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού που πρόκειται να καταργηθεί και από την ειδική φύση του νέου για τον οποίο προετοιμάζει το έδαφος.
Η άνοδος σε ιστορικά υψηλότερα επίπεδα της κοινωνικής ανάπτυξης βαθαίνει και κάνει πιο σύνθετες τόσο το περιεχόμενο όσο και τις διαστάσεις της επανάστασης.
Στα πρώιμα στάδια της ανθρώπινης ιστορίας όπως η μετάβαση από το πρωτόγονο κοινοτικό σύστημα στο δουλοκτητικό και από το δουλοκτητικό στο φεουδαρχικό, η κοινωνική επανάσταση πραγματοποιείται κυρίως αυθόρμητα, δηλαδή οι νέες σχέσεις παραγωγής εμφανίζονται και αναπτύσσονται μέσα στο παλαιό καθεστώς.
Η κοινωνική ανάπτυξη λόγω της χαμηλής παραγωγικότητας της εργασίας και της περιορισμένης ανάπτυξης της εμπορευματικής παραγωγής, που εκφράζονται αντίστοιχα σε πολύ χαμηλό βαθμό κοινωνικοποίησης της εργασίας είναι πολύ μακροχρόνια και αντιφατική.
Μακροχρόνια είναι η διαδικασία αποσύνθεσης των προηγούμενων κυρίαρχων σχέσεων ιδιοκτησίας με ταυτόχρονη ανάπτυξη των νέων.
Έτσι, η ταξική πάλη εκδηλώνεται στις περισσότερες περιπτώσεις σε τοπικά κινήματα και εξεγέρσεις, το πέρασμα από τον ένα τρόπο παραγωγής στο νέο ανώτερο,
π.χ. από τη δουλοκτησία στη φεουδαρχία, δεν εκδηλώνεται σαν γενικευμένη και ολοκληρωμένη πολιτική επανάσταση με την συμμετοχή των μαζών.
Μόνο με τη μετάβαση από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό αποκτά γνωρίσματα πανεθνικής πολιτικής επανάστασης, όπου αυξάνει ο ρόλος της συνειδητής δράσης των τάξεων και των κομμάτων τους.
Και αυτό διότι η ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων μέσα στο καθεστώς της φεουδαρχίας, με τη μετατροπή της εργατικής δύναμης σε εμπόρευμα, μετατρέποντας την απλή εμπορευματική παραγωγή σε καπιταλιστική, τείνει να γενικεύσει τις εμπορευματοχρηματικές σχέσεις σε όλες τις σφαίρες της οικονομικής ζωής.
Έτσι οι νέοι «μισθωτοί δούλοι» αλλά «απελευθερωμένοι» από τους φυσικούς καταναγκασμούς της δουλοκτησίας και της φεουδαρχίας έρχονται στο προσκήνιο της κοινωνικής εξέλίξης.
Σε όλες όμως τις περιπτώσεις των κοινωνικών επαναστάσεων η κοινωνική τάξη που είναι φορέας των νέων προοδευτικών σχέσεων παραγωγής συναντά αναπόφευκτα στο δρόμο της εμπόδια από το κράτος, την πολιτική εξουσία της τάξης που χάνει τα προνόμιά της και γι’ αυτό αντιστέκεται.
Έτσι κύριο καθήκον κάθε επαναστατικής τάξης είναι η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας για τη δημιουργία του δικού της ταξικού κράτους.
«Επειδή το κράτος δημιουργήθηκε από την ανάγκη να χαλιναγωγούνται οι ταξικές αντιθέσεις και επειδή γεννήθηκε μέσα στη σύγκρουση αυτών των τάξεων, είναι κατά κανόνα κράτος της πιο ισχυρής, οικονομικά κυρίαρχης τάξης που με τη βοήθεια του κράτους γίνεται και πολιτικά κυρίαρχη τάξη, και έτσι αποκτάει νέα μέσα για την κατάπνιξη και την εκμετάλλευση της καταπιεζόμενης τάξης».[3]
Οι επαναστάσεις δεν είναι ποτέ καρπός συνομωσίας λίγων ατόμων ή αυθαίρετων ενεργειών, είναι ιστορικά αναγκαίες και εκδηλώνονται ως ανοιχτή οξύτατη ταξική πάλη με κορυφαία εκδήλωση της την ένοπλη εξέγερση.
Η ιστορική της αναγκαιότητα ως μέσο της κοινωνικής ανάπτυξης καθορίζεται αντικειμενικά από τους υλικούς όρους εξέλιξης κάθε ιστορικά καθορισμένου συστήματος της κοινωνικής παραγωγής, δηλαδή τον κυρίαρχο τρόπο παραγωγής κάθε κοινωνίας, τη διαλεκτική αντίθεση των σχέσεων παραγωγής προς τις παραγωγικές δυνάμεις που έφθασαν σε ένα ανώτερο επίπεδο ανάπτυξης.
Όλες οι κοινωνικές επαναστάσεις μέχρι και τις αστικές έπαιξαν τεράστιο ρόλο στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, αλλάζοντας τις σχέσεις παραγωγής της κοινωνίας, όμως αυτή η αλλαγή ήταν μετασχηματισμός ενός εκμεταλλευτικού συστήματος σε ένα άλλο εκμεταλλευτικό, στη βάση της ατομικής ιδιοκτησίας και της ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της εργασίας, της εργατικής δύναμης (δούλοι, δουλοπάροικοι, εργατική τάξη).
Η επανάσταση βρίσκει την πληρέστερη έκφρασή της στη σοσιαλιστική, που απελευθερώνει τους παραγωγούς απ’ όλες τις μορφές εκμετάλλευσης και θεμελιώνει τη δημιουργία του κομμουνιστικού κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού.
Η Σοσιαλιστική επανάσταση και οι υλικές προϋποθέσεις για το πέρασμα στον Κομμουνισμό – Η ιστορική αποστολή της σοσιαλιστικής επανάστασης
Η προλεταριακή σοσιαλιστική επανάσταση είναι ανώτερος τύπος κοινωνικής επανάστασης που οργανώνει και διεξάγει την ολόπλευρη σύγκρουση και ρήξη με τις κοινωνικές σχέσεις του καπιταλιστικού κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού.
Η σοσιαλιστική επανάσταση είναι ποιοτικό άλμα για το νομοτελειακό πέρασμα σε ένα ιστορικά ανώτερο τρόπο παραγωγής.
Εγκαθιδρύει την εξουσία της εργατικής τάξης τη δικτατορία του προλεταριάτου σε συμμαχία με τα άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα. Κύριο καθήκον έχει – στη βάση της κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής – να οικοδομήσει την αταξική, κομμουνιστική κοινωνία.
Γενικεύοντας την πείρα όλων των γνωστών στην ιστορία επαναστάσεων οι Κ. Μαρξ και Φρ. Ένγκελς έγραφαν:
«Όλες οι προηγούμενες τάξεις που έπαιρναν την εξουσία προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν τη θέση που κατέκτησαν, υποτάσσοντας όλη την κοινωνία στους όρους του δικού τους τρόπου ιδιοποίησης. Οι προλετάριοι μπορούν να κατακτήσουν τις κοινωνικές παραγωγικές δυνάμεις μονάχα καταργώντας τον ως σήμερα δικό τους τρόπο ιδιοποίησης και επομένως όλο τον ως τώρα τρόπο ιδιοποίησης […]
Η κομμουνιστική επανάσταση αποτελεί την πιο ριζική ρήξη με τις πατροπαράδοτες σχέσεις ιδιοκτησίας. Δεν είναι καθόλου περίεργο που στην πορεία της ανάπτυξής της ξεκόβει με τον πιο ριζικό τρόπο με τις πατροπαράδοτες ιδέες […]
Το προλεταριάτο θα χρησιμοποιήσει την πολιτική κυριαρχία για ν’ αποσπάσει βαθμιαία από την αστική τάξη όλο το κεφάλαιο, να συγκεντρώσει όλα τα εργαλεία παραγωγής στα χέρια του κράτους, δηλαδή του προλεταριάτου που είναι οργανωμένο σαν κυρίαρχη τάξη, και να αυξήσει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα τη μάζα των παραγωγικών δυνάμεων».[4]
Καθήκον όλων των προηγούμενων επαναστάσεων ήταν να φέρουν το εποικοδόμημα της κοινωνίας σε αντιστοιχία με τις νέες οικονομικές σχέσεις που είχαν ήδη αναπτυχθεί ή και κυριαρχήσει στην προηγούμενη κοινωνία, με στόχο την οριστική επέκταση και κυριαρχία τους.
Για παράδειγμα, στα σπλάχνα της φεουδαρχικής κοινωνίας εμφανίζονται και αναπτύσσονται οι καπιταλιστικές σχέσεις.
Δηλαδή εμφανίζονται οι νέες παραγωγικές δυνάμεις, τόσο τα νέα μέσα παραγωγής π.χ. εργαλειομηχανές, όσο και η νέα εργατική δύναμη, που είναι πια ελεύθερη και από την ιδιοκτησία και από την εξουσία του φεουδάρχη.
Εμφανίζονται οι νέες σχέσεις παραγωγής, με την αστική τάξη ευθύς εξαρχής ως ιδιοκτήτρια των μέσων παραγωγής και την εργατική τάξη να πουλά τη μοναδική της περιουσία, την εργατική της δύναμη.
Οι καπιταλιστικές σχέσεις, δηλαδή η σχέση μισθωτής εργασίας – κεφαλαίου, ωρίμασαν στα πλαίσια του φεουδαρχικού συστήματος αναπτύχθηκαν αλλά και άρχισαν να γίνονται κυρίαρχες.
Αυτό που έμενε να γίνει ήταν να σπάσουν τα «σάπια» δεσμά της παλιάς κοινωνίας, και το πολιτικό εποικοδόμημα να έρθει σε αντιστοιχία με την νέα ανερχόμενη οικονομική βάση.
«Η διαφορά της σοσιαλιστικής επανάστασης από την αστική, έλεγε ο Λένιν, συνίσταται ακριβώς στο ότι η αστική επανάσταση βρίσκει έτοιμες τις μορφές των καπιταλιστικών σχέσεων, ενώ η σοβιετική εξουσία – η προλεταριακή – δεν κληρονομεί τέτοιες έτοιμες σχέσεις».[5]
Το καθήκον της σοσιαλιστικής επανάστασης είναι ασύγκριτα πιο δύσκολο και περίπλοκο.
Είναι ευνόητο ότι η εργατική τάξη, ως ηγετική κινητήρια δύναμη της σοσιαλιστικής επανάστασης, έχει ως βασικό καθήκον να λύσει το κύριο ζήτημα της επανάστασης, το ζήτημα της εξουσίας:
«Το πέρασμα της κρατικής εξουσίας από τα χέρια μιας τάξης στα χέρια μιας άλλης είναι το πρώτο, το κύριο, το βασικό γνώρισμα της επανάστασης».[6]
Η σοσιαλιστική επανάσταση πρέπει να λύσει, με τη συνειδητή δράση της πρωτοπορίας της τάξης, και του κόμματός της, το περίπλοκο πρόβλημα, το οποίο, στις προηγούμενες εποχές το έλυνε αυθόρμητα, σταδιακά, η ίδια η ιστορία:
Τη δημιουργία της νέας κοινωνικο-οικονομικής βάσης της κομμουνιστικής κοινωνίας, δηλαδή την άμεσα κοινωνική βιομηχανική παραγωγή στη βάση της κοινωνικής ιδιοκτησίας στα συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής, και του κεντρικού σχεδιασμού της.
Η συγκέντρωση των μέσων και της παραγωγής γίνεται στο πλαίσιο της καπιταλιστικής κοινωνίας. Όμως η διαμόρφωση των νέων σχέσεων είναι ένα ιδιαίτερα δύσκολο έργον.
Αποτελεί το βασικό επαναστατικό καθήκον της εργατικής εξουσίας, της δικτατορίας του προλεταριάτου.
Το πέρασμα στο κομμουνιστικό σύστημα δεν είναι απλώς το πέρασμα από μια κοινωνία σε μια άλλη, αλλά η οριστική και πλήρης κατάργηση κάθε τύπου ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, κάθε τύπου εκμεταλλεύτριας τάξης και ότι τη διαδοχή μίας από μία άλλη.
Από εδώ πηγάζει και η σφοδρότητα της ταξικής πάλης στο καπιταλισμό και οι τεράστιες δυσκολίες στην οικοδόμηση της νέας κομμουνιστικής κοινωνίας, όπως εκδηλώθηκε και στη διαδικασία της οικοδόμησης και εντέλει της αντεπανάστασης και παλινόρθωσης του καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ και στα άλλα σοσιαλιστικά κράτη.
Συνεχίζεται με το 2ο Μέρος
Σημειώσεις:
[1]. Κ. Μαρξ – Φρ. Ένγκελς: «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», σελ. 25-26, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».
[2]. Κ. Μαρξ: «Πρόλογος» στην «Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας», σελ 7, εκδόσεις «Οικονομικής και Φιλοσοφικής Βιβλιοθήκης».
[3]. Φρ. Ένγκελς: «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους», σελ. 212, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».
[4]. Κ. Μαρξ – Φρ. Ένγκελς: «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», σελ. 39-50, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».
[5]. Β. Ι. Λένιν: «Άπαντα»,τόμος 36, σελ. 7, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».
[6]. Στο ίδιο, τόμος 31, σελ. 133.
Κείμενο της Ιδεολογικής Επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΕ με τίτλο:
«Θεωρητικά ζητήματα για τις προϋποθέσεις της Σοσιαλιστικής Επανάστασης»
Δημοσιεύτηκε στο 2ο τεύχος της ΚΟΜΕΠ το 2008
