Πόσο ριζοσπαστική είναι η μεταμοντέρνα τέχνη; – Επίλογος (vid)
Εκτενή αποσπάσματα από την ομιλία της Ελένης Μηλιαρονικολάκη, μέλους της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνης του Τμήματος Πολιτισμού, στην ομώνυμη εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Φεστιβάλ
Συνέχεια από το 1ο Μέρος
Ο «θάνατος» του συγγραφέα
Είναι πολύ της μόδας τα τελευταία χρόνια η αντικατάσταση της γραφής του συγγραφέα με βιωματικές αφηγήσεις και άλλα δανεισμένα έτοιμα κείμενα.
Δεν πρόκειται για μια αθώα τεχνοτροπία.
Περικλείει μια ολόκληρη άποψη, που εμφανίζεται ως αντίδραση στον ελιτίστικο μοντερνισμό, ο οποίος ανάγει τον δημιουργό σε αυθεντία και συμπυκνώνεται σε μια ακόμη μεταμοντέρνα ενόραση:
Τον «θάνατο» του συγγραφέα, κάθε καλλιτέχνη δημιουργού γενικότερα.
Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, το έργο δεν είναι δημιούργημα του συγγραφέα ή του καλλιτέχνη, αλλά της γλώσσας – με την ευρύτερη έννοια οποιουδήποτε μέσου έκφρασης, είτε είναι κείμενο, είτε μουσική γλώσσα, είτε γλώσσα των εικόνων κ.ο.κ.
Και η γλώσσα του έργου δεν είναι προϊόν της προσωπικότητας και του ξεχωριστού ύφους του καλλιτέχνη, αλλά του πολιτισμού.
Έτσι ο συγγραφέας ή ο καλλιτέχνης αποσύρεται και αφήνει την πολιτισμικά διαμορφωμένη γλώσσα να μιλήσει μόνη της.
Με βάση αυτήν τη λογική οι συγγραφείς περιορίζονται στην καταγραφή μαρτυριών και αφηγήσεων, σε έτοιμα κείμενα όπως εκφωνήσεις ραδιοφώνου, αποσπάσματα από έργα άλλου συγγραφέα κλπ.
Η τάση αυτή, που στην ουσία καταργεί την έννοια της λογοτεχνίας, μεταφερόμενη στην Εκπαίδευση οδηγεί στην εξίσωσή της με κάθε είδους γραπτό κείμενο και στην εκμάθηση της γλώσσας μέσα από συνταγές μαγειρικής, προσκλήσεις σε πάρτι, ανακοινώσεις κλπ.
Ο «θάνατος» του συγγραφέα αποτελεί όμως πλευρά μιας γενικότερης μεταμοντέρνας ιδέας, που είναι ο θάνατος του υποκειμένου – του ανθρώπου ως προσωπικότητας με συνείδηση και βούληση – της προσωπικής ταυτότητας του καθενός.
Υποστηρίζεται δηλαδή ότι το υποκείμενο οριοθετείται κοινωνικά – πολιτισμικά από την κυρίαρχη ιδεολογία, καθορίζεται από τους κανόνες και τις συμβάσεις που θέτουν οι διάφοροι πολυποίκιλοι ιδεολογικοί μηχανισμοί της εξουσίας.
Και είναι τόσοι οι μηχανισμοί αυτοί, ώστε να δημιουργούν ένα θρυμματισμένο, κινητικό, σχιζοφρενικό ανθρώπινο υποκείμενο, που αλλάζει διαρκώς ταυτότητες ανάλογα με τις περιστάσεις και τα συστήματα που το διαμορφώνουν.
Επομένως, υποκείμενο ικανό να ορίζει τη σκέψη και τα συναισθήματά του δεν μπορεί να υπάρξει.
Κατά προέκταση ούτε η εργατική τάξη ως επαναστατικό υποκείμενο της Ιστορίας είναι κάτι εφικτό […].
Ο πρωταρχικός λόγος που οι καταπιεζόμενοι δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν την ταξική διαίρεση ως πηγή για τα καθημερινά βάσανά τους, δεν οφείλεται πρωταρχικά στην πλύση εγκεφάλου που δέχονται, αλλά στο ότι αυτή η πλύση εγκεφάλου πατάει στον στρεβλό τρόπο με τον οποίο εμφανίζεται η αντικειμενική πραγματικότητα στη συνείδησή τους […].
Επομένως, για να μπορέσει ο άνθρωπος να γίνει υποκείμενο με σκέψη, συναίσθημα και βούληση, ικανό να ορίζει ο ίδιος τη μοίρα του, πρέπει να κατανοήσει τον εκμεταλλευτικό χαρακτήρα των σχέσεων παραγωγής και τον τρόπο με τον οποίο θα απαλλαγεί από αυτές […].
Μεταμοντέρνο και διαφορετικότητα
Παρά την αντίθεσή του στην έννοια του υποκειμένου ο μεταμοντερνισμός έχει τα δικά του υποκείμενα.
Είναι οι κάθε είδους αποσυνάγωγοι, οι περιθωριοποιημένοι, οι απαξιωμένοι από τον κυρίαρχο κοινωνικό κανόνα (άνδρας, λευκός, ετεροφυλόφιλος, από χώρες της Δύσης κλπ.) όπως οι μειονότητες, οι μετανάστες, οι πρόσφυγες, οι γυναίκες, οι ομοφυλόφιλοι.
Εκεί καμιά φορά παρεισφρέει και η εργατική τάξη, σαν μια ακόμη καταπιεζόμενη κατηγορία μέσα στις τόσες άλλες.
Η ύπαρξη κοινωνικά αδύναμων κατηγοριών εμφανίζεται δηλαδή ως αποτέλεσμα κοινωνικών προκαταλήψεων, ως πολιτισμικό πρόβλημα, και όχι ως πρόβλημα της ταξικής καταπίεσης στον καπιταλισμό […].
Ως απάντηση στην ομογενοποίηση, ο μεταμοντερνισμός αποθεώνει τη διαφορετικότητα.
Το να είσαι διαφορετικός, το να υποτιμάς και να αποστρέφεσαι την τεράστια μάζα των αδικημένων στην ταξική κοινωνία ως έρμαια των κοινωνικών κανόνων και στερεοτύπων, αυτό είναι – σύμφωνα με τη λογική του – ο ριζοσπαστισμός.
Πόσο ωραία, αλήθεια, συντονίζεται ο μεταμοντερνισμός με τον ατομικισμό της σάπιας αστικής ηθικής και τον ελιτισμό που υποτίθεται πως αντιμάχεται.
Μα πάνω απ’ όλα, πόσο επιδέξια σερβίρει με επαναστατικό περιτύλιγμα τον αντιδραστικό ρόλο του, την τεράστια υπηρεσία που προσφέρει στην αστική τάξη εμποδίζοντας την εργατική τάξη να συνειδητοποιήσει τα κοινά που την ενώνουν και να διεκδικήσει οργανωμένα την απελευθέρωση από τα δεσμά της […].
Έτσι δεν θα πρέπει να παρασυρθεί κανείς από την έννοια της εξουσίας που χρησιμοποιεί ο μεταμοντερνισμός. Σε καμία περίπτωση δεν εννοεί την αστική εξουσία.
Η μεταμοντέρνα εξουσία είναι αταξική.
Αφορά την καταστολή, την καταπίεση, τη βίαιη επιβολή κανόνων, και εκπορεύεται όχι από ένα κέντρο, αλλά από πολλά διαφορετικά συστήματα, από τα οποία δεν εξαιρείται βέβαια και το Κομμουνιστικό Κόμμα […].
Ο απόλυτος σχετικισμός, όλα είναι αποδεκτά
Όπως ήδη φάνηκε, η πολιτική πρόταση του μεταμοντερνισμού, η κατάληξη όλων των φιλοσοφικών προσεγγίσεών του είναι ο περιορισμός της όποιας προσπάθειας για βελτίωση της ζωής μας σε μερικές πλευρές της.
Έχοντας απορρίψει τις μεγάλες αφηγήσεις και ενοράσεις, τη δυνατότητα να κατανοήσουμε ως ενιαίο σύστημα τον καπιταλισμό και να δημιουργήσουμε τους όρους για μια ριζικά διαφορετική κοινωνία, θεωρεί ως μόνη εφικτή τη μικροπολιτική των επιμέρους ομάδων και κινημάτων.
Κάθε ολοποιητική προσπάθεια, κάθε φιλοσοφικό σύστημα που επιδιώκει να εντάξει τις διαφορετικές πλευρές της πραγματικότητας σε μια ενιαία θεώρηση και ερμηνεία του κόσμου, κάθε πολιτικό πρόγραμμα
που επιδιώκει να συνδέσει τα επιμέρους κινήματα σε έναν συνολικό πολιτικό αγώνα, καταδικάζεται από τη μεταμοντερνιστική σκέψη ότι οδηγεί σε μια ολότητα που την ταυτίζει με τον αποκαλούμενο «ολοκληρωτισμό».
Κάτω από αυτό το πρίσμα εξισώνει τον φασισμό με τον κομμουνισμό.
Από το οπτικό πεδίο του απουσιάζει εντελώς η καπιταλιστική ολότητα στη βάση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, η δικτατορία του κεφαλαίου.
Άλλωστε, μια θεωρία που κυριαρχείται από τον απόλυτο σχετικισμό του ότι όλα είναι αποδεκτά, δεν μπορεί παρά να καταργεί οποιοδήποτε όριο.
Στον μεταμοντέρνο χυλό εξαφανίζονται τα όρια όχι μόνο μεταξύ φασισμού και κομμουνισμού, αλλά και ανάμεσα στο καλό και το κακό – χαρακτηριστική θέση του Νίτσε – την αλήθεια και το ψέμα, τον μύθο και την πραγματικότητα, την εμπορική «τέχνη» και την αληθινά καλλιτεχνική δημιουργία, την τέχνη και την απουσία κάθε τέχνης.
Πράγματι η κακομεταχείριση της τέχνης από τον μεταμοντερνισμό φτάνει ορισμένες φορές να ξεπερνά κάθε μέτρο, με αποφθέγματα του τύπου «τέχνη είναι το καθετί» και «καλλιτέχνης είναι ο καθένας».
Μπορείς να είσαι ποιητής κι ας μην έχεις ιδέα από μετρική, μπορείς να είσαι ζωγράφος κι ας μην έχεις καμία γνώση και εκπαίδευση στους νόμους της ζωγραφικής κ.ο.κ.
Ο πιο διάσημος μεταμοντέρνος εικαστικός, ο Γιόζεφ Μπόις, που 30 και περισσότερα χρόνια μετά το θάνατό του πρωταγωνιστεί ακόμα στις σημαντικότερες διεθνείς εκθέσεις και οι τιμές των έργων του είναι ασύλληπτες, έκανε τέχνη περιφέροντας έναν νεκρό λαγό και καλώντας το κοινό με τις αντιδράσεις του να «συνδημιουργήσει».
Πόσο ριζοσπαστική είναι η μεταμοντέρνα τέχνη; Ο μεταμοντερνισμός είναι η τέχνη των κυρίαρχων
Δεν είναι σίγουρο ότι ο μεταμοντερνισμός είναι κυρίαρχη τέχνη. Σίγουρο όμως είναι πως είναι η τέχνη των κυρίαρχων.
Αναθεωρώντας και τελικά αποδομώντας τη μόνη επιστημονική κοσμοθεωρία, τη θεμελιωμένη στον μαρξιστικό διαλεκτικό και ιστορικό υλισμό, διαλύει τη σκέψη και παραλύει τη βούλησή μας.
Έτσι καταλήγει να αποτελεί το δεξί χέρι της αστικής κυριαρχίας, που 60 χρόνια τώρα τον ενισχύει, τον επιβραβεύει και τον αναπαράγει, για τις υπηρεσίες του να διαμορφώνει μια κατακερματισμένη συνείδηση, αδύναμη να συλλάβει το όλον της πραγματικότητας και γι’ αυτό απόλυτα προσαρμοσμένη και υποταγμένη όχι στα πολλαπλά συστήματα εξουσίας του μεταμοντερνισμού, αλλά σε ένα και μοναδικό, το καπιταλιστικό […].
Στις ΗΠΑ, η ολοκλήρωση των διώξεων του μακαρθισμού ενάντια στους προοδευτικούς δημιουργούς συνέπεσε με θεαματική στήριξη και προβολή των μεταμοντέρνων ιδεών και καλλιτεχνών.
Υπάρχει μάλιστα ένα σχετικά πρόσφατα αποχαρακτηρισμένο (2011) έγγραφο της CIA του 1985, με τίτλο:
«Γαλλία: Η αποστασία των αριστερόφρονων διανοούμενων»,
που, όπως λέει και στην εισαγωγή του, προσπαθεί να εξετάσει την πιθανή επίδραση που μπορεί να ασκήσει στην πολιτική ζωή η διαφοροποιημένη στάση αυτών των διανοούμενων.
Ενδεικτικά αναφέρει τους – Λακάν, Φουκώ – μεταδομιστές, πρόδρομους του μεταμοντερνισμού.
Σύμφωνα με το έγγραφο, η αμφισβήτηση της αντικειμενικότητας του κόσμου από τη θεωρία τους αποτελεί ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο, για να υπονομευτεί το μαρξιστικό δόγμα για το ιστορικά αναπόφευκτο.
Και παρακάτω ότι η μεταμοντέρνα σκέψη θα προσφέρει μέγιστη υπηρεσία στην κατεδάφιση της μαρξιστικής επιρροής στις κοινωνικές επιστήμες.
Για μια Τέχνη που θα ανοίγει το δρόμο σε έναν ανώτερο πολιτισμό
Πιστεύουμε πως όλα όσα ειπώθηκαν έως εδώ αποτελούν σπουδαίους λόγους για να αποδομήσει κανείς την αποδόμηση και την καλλιτεχνική έκφρασή της, τη σταθερή φροντίδα της με τον έναν ή άλλο τρόπο να ενισχύσει τις αντοχές μας στην παρακμή και τη σήψη της καπιταλιστικής πραγματικότητας, να πλάσει έναν άνθρωπο κατ’ εικόνα και ομοίωσή της.
Αυτό που ολοένα και περισσότερο χρειάζεται σήμερα ο κόσμος μας είναι ακριβώς το αντίθετο.
Μια τέχνη που θα εξανθρωπίζει τον άνθρωπο, που θα βοηθά τον άνθρωπο να αποκτήσει συνείδηση της ανθρωπιάς του, της ικανότητάς του να κατανοεί την πραγματικότητα και να παλεύει για να την μεταμορφώσει σύμφωνα με τις πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες και τις δυνατότητες που έχει δημιουργήσει η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης.
Μια τέχνη που θα ανοίγει το δρόμο σε έναν ανώτερο πολιτισμό, τον πολιτισμό της σοσιαλιστικής – κομμουνιστικής κοινωνίας. Κι αυτή σας καλούμε να υπηρετήσετε.
Κλείνοντας την ομιλία της η Ελένη Μηλιαρονικολάκη ανέφερε ότι είναι δύσκολο να αναγνωριστεί το μεταμοντέρνο έργο από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του.
«Για να κατατάξουμε ένα έργο στον μεταμοντερνισμό θα πρέπει να επικεντρώσουμε κύρια στο περιεχόμενό του, στην αντίληψη που το διέπει, στο μήνυμα που θέλει να στείλει, σε συνδυασμό πάντα και με τη μορφή.
Ακόμη θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν είναι όλα τα έργα των μεταμοντερνιστών καλλιτεχνών αντιδραστικά.
Όπως είναι γνωστό, ορισμένες φορές το έργο τέχνης ξεπερνά τον δημιουργό του, τις ιδεολογικές ή τις πολιτικές αντιλήψεις του».
Ακολουθεί το βίντεο με ολόκληρη την παρουσίαση της Ελ. Μηλιαρονικολάκη όπου μπορεί κανείς να δει και σε εικόνες ενδεικτικά έργα του μοντερνισμού, όπως προβλήθηκαν στην εκδήλωση.
Πόσο ριζοσπαστική είναι η μεταμοντέρνα τέχνη; (vid)
Πηγή: Ριζοσπάστης
