Η Πολιτική ζωή και Σινεμά του συντρόφου Τσάρλι Τσάπλιν (vid)
Σαράντα χρόνια μετά το θάνατο του τα Χριστούγεννα του 1977, ο Τσάρλι Τσάπλιν ή Σαρλό, όπως έγινε κυρίως γνωστός, παραμένει από τους πιο αναγνωρίσιμους καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο, ακόμα και σε ανθρώπους που δεν έχουν δει ποτέ ταινία του.
Προς τιμήν του μεταφράσαμε ένα άρθρο του Vijay Prashad, «Η Πολιτική ζωή και Σινεμά του συντρόφου Τσάρλι Τσάπλιν»,
το οποίο, παρά τις ενστάσεις που μπορεί να έχει κανείς για κάποιες επιμέρους κρίσεις ή διατυπώσεις, παρουσιάζει εύληπτα την πολιτική διαδρομή του Τσάρλι Τσάπλιν
και τις συνέπειες που αντιμετώπισε στις ΗΠΑ εξαιτίας της προοδευτικής του στάσης, την φιλεργατική οπτική των ταινιών του, καθώς και κάποιες πιο μελανές σελίδες της ζωής του, όπως η στάση του προς τις γυναίκες.
Η συμπάθεια του Τσάρλι Τσάπλιν για την εργατική τάξη καθορίζει όλες τις πιο διάσημες ταινίες του.
Το Σεπτέμβρη του 1952, ο Τσάρλι Τσάπλυν κοίταζε πίσω του τη Νέα Υόρκη εν πλω από το «Queen Elizabeth». Προορισμός του η Ευρώπη, για να παρουσιάσει τη νέα του ταινία «Ο κύριος Βερντού».
Πάνω στο πλοίο, ο Τσάπλιν έμαθε ότι η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών τον απέλασε από τις ΗΠΑ – όπου ζούσε τις τελευταίες τρεις δεκαετίες – αν υποβαλλόταν σε μια έρευνα από τις υπηρεσίες μετανάστευσης και απονομής υπηκοότητας σχετικά με τον ηθικό και πολιτικό του χαρακτήρα.
«Αντίο», είπε ο Τσάπλιν από το κατάστρωμα του πλοίου. Δε θα επέστρεφε στις ΗΠΑ ως το 1972, όταν η Ακαδημία Κινηματογράφου του απένειμε το Όσκαρ συνολικής προσφοράς.
Γιατί η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών εξόρισε τον Τσάπλιν;
Το Ομοσπονδιακό Γραφείο Ερευνών (FBI) – η πολιτική αστυνομία της χώρας – ερευνούσε τον Τσάπλιν από το 1922 κι εντεύθεν για τους δεσμούς που λεγόταν πως είχε με το ΚΚ ΗΠΑ.
Ο φάκελος του Τσάπλιν – 1.900 σελίδων – είναι γεμάτος υπονοούμενα και συκοφαντίες, καθώς οι πράκτορες αναλώνονταν να συνομιλούν με συνεργάτες του κι αντιπάλους του για να βρουν οποιοδήποτε ίχνος κομμουνιστικής διασύνδεσης. Δε βρήκαν κανένα.
Το Δεκέμβρη του 1949 για παράδειγμα, ο πράκτορας στο Λος Άντζελες έγραφε:
«Δεν υπάρχουν διαθέσιμοι μάρτυρες να καταθέσουν κατηγορηματικά ότι ο Τσάπλιν υπήρξε μέλος του ΚΚ στο παρελθόν, ότι είναι τώρα μέλος ή ότι έχει συνεισφέρει οικονομικά στο ΚΚ».
Εκτός από την κατηγορία πως ήταν κομμουνιστής, ο Τσάπλιν αντιμετώπιζε την κατηγορία πως ήταν ένας «ανήθικος χαρακτήρας» που παραβίασε το νόμο Mann -το νόμο περί εμπορίας λευκής σαρκός του 1910.
Ο Τσάπλιν είχε πληρώσει για το ταξίδι της φίλης του Τζόαν Μπάρρυ από μια πολιτεία σε άλλη. Ο Τσάπλιν αθωώθηκε από αυτές τις κατηγορίες το 1944.
Στη συνέχεια φάνηκε σε μια σειρά απομνημονευμάτων και μελετών πως ο Τσάπλιν ήταν βίαιος στις πολλές συζύγους του (αρκετές εκ των οποίων έφηβες) κι αδίστακτος στις σχέσεις του με τις γυναίκες (το βιβλίο του Peter Ackroyd του 2014 έχει τις λεπτομέρειες).
Το 1943 ο Τσάπλιν παντρεύτηκε την Ούνα, κόρη του θεατρικού συγγραφέα Ευγένιου Ο’ Νηλ. Ήταν 18 χρονών. Ο Τσάπλιν ήταν 54. Θα έκαναν 8 παιδιά. Η Ούνα Τσάπλιν άφησε τις ΗΠΑ με το σύζυγό της κι ήταν μαζί του όταν πέθανε το 1977.
Υπήρχαν πολλά πράγματα στη ζωή του Τσάπλιν που ήταν τρομακτικά, ιδιαίτερα ο τρόπος με τον οποίο έβλεπε ως λεία νεαρά κορίτσια (η δεύτερη σύζυγος του – Λίτα Γκρέυ – ήταν 15 όταν έκαναν σχέση και μετά παντρεύτηκαν, εκείνος τότε ήταν 35).
O διευθυντής του FBI Τζ. Εντγκαρ Χούβερ είχε σημαντικές αποδείξεις να ξεσκαρτάρει σε αυτή την κατεύθυνση, αλλά καμία από αυτές δε βρέθηκε επαρκής ώστε να απελαθεί ο Τσάπλιν.
Ποιος ήταν ο καπνός από τη φωτιά των πολιτικών απόψεων του Τσάπλιν που έφτασε στη μύτη του Χούβερ;
Από το 1920 κι εξής, ήταν σαφές πως ο Τσάπλιν συμπαθούσε την αριστερά. Εκείνη τη χρονιά ο Τσάπλιν έκατσε με τον Μπάστερ Κήτον – το διάσημο ηθοποιό του βωβού κινηματογράφου- να πιουν μια μπύρα στην κουζίνα του Κήτον στο Λος Άντζελες.
Ο Τσάπλιν ήταν στο απόγειο της επιτυχίας του.
Μαζί με τους Ντάγκλας Φαίρμπανκς, Μαίρη Πίκφορντ και Ντ. Γ. Γκρίφιθ, ο Τσάπλιν ίδρυσε τους «Ενωμένους Καλλιτέχνες», μια εταιρεία που ήρθε σε ρήξη με το σύστημα των μεγάλων στούντιο για να δώσει σε αυτούς τους τέσσερις ηθοποιούς τον έλεγχο της δουλειάς τους.
Ο Τσάπλιν δούλευε τότε πάνω στην ταινία «The Kid» (1921), μια από τις ωραιότερες ταινίες του, βασισμένη σχεδόν σίγουρα στην παιδική του ηλικία.
Ο Κήτον θυμόταν πως ο Τσάπλιν μιλούσε για:
«Κάτι που λεγόταν κομμουνισμός για το οποίο μόλις είχε ακούσει. Ο κομμουνισμός θα τα άλλαζε όλα, θα καταργούσε τη φτώχεια».
Ο Τσάπλιν χτύπησε το χέρι στο τραπέζι και είπε:
«Αυτό που θέλω είναι κάθε παιδί να έχει αρκετά να φάει, παπούτσια στα πόδια του και στέγη πάνω από το κεφάλι του».
Η απάντηση του Κήτον ήταν ανέμελα ανειλικρινής:
«Μα Τσάρλυ, ξέρεις κανέναν που δεν το θέλει αυτό;»
Ο Τσάπλιν έφτασε στις ΗΠΑ αμέσως μετά τη Ρωσική Επανάσταση. Είδε τις αυξανόμενες ουρές της ανεργίας και τη δυσαρέσκεια στις ΗΠΑ – ένας άνεργος πληθυσμός που αυξήθηκε από 950.000 (1919) σε 5.000.000 (1921).
Ήταν μια εποχή οξυμένης ταξικής πάλης – οι έφοδοι του Πάλμερ κατά των κομμουνιστών[1] από τη μια, και κατά των απεργιών όπως η γενική απεργία στο Σιάτλ[2] κι η «Μάχη του όρους Μπλαίρ»[3] από τους ανθρακωρύχους της κομητείας του Λόγκαν στη δυτική Βιρτζίνια, από την άλλη.
Οι βωβές ταινίες του Τσάπλιν βασίζονταν στην μορφή του Αλήτη, του αρχετυπικού φτωχού ανθρώπου στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία.
«Είμαι σαν ένας άνθρωπος που καταδιώκεται συνέχεια από ένα πνεύμα, το πνεύμα της φτώχειας, το πνεύμα της ένδειας»,
έλεγε ο Τσάπλιν.
Αυτό ακριβώς βλέπει κανείς στις ταινίες του – από τον «Αλήτη» (1915) ως τους «Μοντέρνους Καιρούς» (1936).
Ο Τσάπλιν το 1925 έλεγε σχετικά με το χαρακτήρα του «Αλήτη»:
«Το όλο νόημα του μικρού φίλου είναι πως όσο χαμηλά κι αν έχει πέσει, όσο κι αν τα τσακάλια έχουν καταφέρει να τον κάνουν κομμάτια, παραμένει αξιοπρεπής άνθρωπος».
Η εργατική τάξη, οι φτωχοί εργαζόμενοι, είναι άνθρωποι με μεγάλη εφευρετικότητα κι αξιοπρέπεια, δεν τους αξίζει να τους χτυπάς κάτω, να τους περιγελάς.
Η συμπάθεια του Τσάπλιν για την εργατική τάξη καθορίζει όλες τις πιο διάσημες βωβές ταινίες του.
Η Πολιτική ζωή και Σινεμά του συντρόφου Τσάρλι Τσάπλιν
Η δημοφιλία και τα μηνύματα του Τσάπλιν ήταν αυτά που ενοχλούσαν το FBI.
«Υπάρχουν άντρες και γυναίκες σε μακρινές γωνιές του κόσμου που ποτέ δεν έχουν ακούσει για τον Ιησού Χριστό, όμως ξέρουν κι αγαπούν τον Τσάρλι Τσάπλιν»,
υπογράμμιζε ένας πράκτορας του FBI με σημείωμα στο φάκελο του Τσάπλιν.
Η απλά παρουσιασμένη κριτική του Τσάπλιν στον καπιταλισμό έκανε βαθιά εντύπωση στους λαούς του κόσμου και ενοχλούσε το FBI.
«Δε θέλω τον παλιό, σκληροτράχηλο ατομισμό ανθεκτικό για τους λίγους και κουρελιασμένο για τους πολλούς»,
έλεγε ο Τσάπλιν το Νοέμβρη του 1942
Ο μεγάλος περιορισμός των ταινιών του είναι η απεικόνιση των γυναικών.
Πάντοτε είναι δεσποσύνες εν κινδύνω ή πλούσιες γυναίκες που τις ποθούν φτωχοί άνδρες. Υπάρχουν ελάχιστες «αξιοπρεπείς γυναίκες», γυναίκες που εκείνη την εποχή έδιναν σκληρές μάχες για τα δικαιώματα τους.
Μάλιστα πολλές βωβές ταινίες, τόσο στη Βρετανία όσο και στις ΗΠΑ παρουσιάζαν υποτιμητικά το κίνημα των σουφραζέτων της εποχής – από το «Μια μέρα στη ζωή μιας σουφραζέτας» (1908) ως το «Μια μέρα δουλειάς» (1914, με αρχικό τίτλο «Μια μαχητική σουφραζέτα»).
Στην τελευταία αυτή ταινία, μόλις έξι λεπτών, ο Τσάπλιν υποδύεται μια σουφραζέτα που είναι άξεστη και μετά πεθαίνει από πνιγμό.
Η ταινία κυκλοφόρησε την ίδια χρόνια που η Σύλβια Πάνκχερστ (1882-1960) ίδρυσε την «Ένωση Σουφραζετών Ανατολικού Λονδίνου» για να ενώσει την πολιτική των σουφραζέτων με το σοσιαλισμό.
Η Πάνκχερστ σε αντίθεση με τον Τσάπλιν, θα γινόταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος και το 1920 θα συνέγραφε το «Σύνταγμα για Βρετανικά Σοβιέτ».
Αργότερα άφησε το ΚΚ, αλλά παρέμεινε πιστή κομμουνίστρια κι αντιφασίστρια για το υπόλοιπο της ζωής της.[4]
Μακάρι ο σεξισμός του Τσάπλιν να μην τον είχε αποτρέψει από το να εξυμνήσει τις σύγχρονές του όπως την Πανκχερστ, την Joan Beauchamp, (άλλη σουφραζέτα και ιδρύτρια του Βρετανικού Κομμουνιστικού Κόμματος, όπως και την αδερφή της Kay Beauchamp (συνιδρύτρια της εφημερίδας The Daily Worker, τώρα Morning Star) και τη Fanny Deakin.
Αυτό που έφερε τον Τσάπλιν στην τροχιά της επίσημης αριστεράς ήταν η άνοδος του φασισμού. Τον ανησυχούσε βαθιά η επέλαση των ναζί στην Ευρώπη.
Ο Ταινία του Τσάπλιν «Ο μεγάλος δικτάτωρ» (1940) ήταν η σάτιρα του στο φασισμό – μια ταινία που πρέπει να δούμε όλοι στις μέρες μας.
Δυο χρόνια μετά την κυκλοφορία της ταινίας, ο Τσάπλιν πέταξε στη Νέα Υόρκη για να είναι ο κύριος ομιλητής στην υποστηριζόμενη από τους κομμουνιστές εκδήλωση
«Μέτωπο Καλλιτεχνών για τη νίκη στον πόλεμο».
Ο Τσάπλιν ανέβηκε στη σκηνή του Κάρνεγκι Χόλ στις 16 Οκτώβρη του 1942, απευθύνθηκε στο κοινό ως «συντρόφους» κι είπε πως οι κομμουνιστές είναι:
«Κανονικοί άνθρωποι σαν εμάς που αγαπούν την ομορφιά, που αγαπούν τη ζωή».
Έπειτα, ο Τσάπλιν έκανε την πιο ξεκάθαρη δήλωσή του για τον κομμουνισμό:
«Λένε πως ο κομμουνισμός μπορεί να εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο. Κι εγώ λέω: Και τι έγινε;»[5]
Το Δεκέμβρη του 1942 ο Τσάπλιν είπε:
«Δεν είμαι κομμουνιστής, αλλά είμαι περήφανος να πω ότι νιώθω αρκετά φιλοκομμουνιστής».
Ο Τσάπλιν εντυπωσιάστηκε από την πειθαρχημένη κι ανυποχώρητη στάση των κομμουνιστών κατά του φασισμού κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου και στο Ανατολικό Μέτωπο ενάντια στην ναζιστική εισβολή στην ΕΣΣΔ.
Το 1943 ο Τσάπλιν αποκάλεσε την ΕΣΣΔ:
«Ένα θαυμαστό καινούργιο κόσμο που δίνει ελπίδα και φιλοδοξίες στον απλό άνθρωπο».
Ήλπιζε πως η ΕΣΣΔ θα:
«Γινόταν πιο ένδοξη από χρονιά σε χρονιά. Τώρα που η αγωνία της γέννησης έχει φτάσει στο τέλος της, μακάρι η ομορφιά της ανάπτυξής της να διαρκέσει για πάντα».
Όταν ρωτήθηκε μια δεκαετία αργότερα γιατί ήταν τόσο ανοιχτός στην έκφραση υποστήριξης προς την ΕΣΣΔ – περιλαμβανόμενων των εμφανίσεων του σε κομμουνιστικές μετωπικές οργανώσεις όπως το Εθνικό Συμβούλιο ΑμερικανοΣοβιετικής φιλίας και την Ρωσική Πολεμική Αρωγή, ο Τσάπλιν είπε:
«Κατά τη διάρκεια του πολέμου συνέπασχα πολύ με τη Ρωσία γιατί θεωρούσα πως αυτή κρατούσε το μέτωπο».
Αυτή η συμπάθεια παρέμεινε και στο υπόλοιπο της ζωής του.
Ο Τσάπλιν δεν είχε υπολογίσει την τοξικότητα της εποχής του Ψυχρού Πολέμου στις ΗΠΑ. Το 1947 είπε στους δημοσιογράφους:
«Τούτες τις μέρες αν από το κράσπεδο πατήσεις το δρόμο με το αριστερό πόδι, σε κατηγορούν πως είσαι κομμουνιστής».
Ο Τσάπλιν δεν υποχώρησε στα πιστεύω του, ούτε πρόδωσε τους φίλους του. Στην ίδια συνέντευξη τύπου ρωτήθηκε αν γνώριζε τον αυστριακό μουσικό Χανς Άισλερ, που ήταν κομμουνιστής κι έγραψε τη μουσική για πολλά από τα θεατρικά του Μπρεχτ.
Είχε διαφύγει από τη ναζιστική Γερμανία προς τις ΗΠΑ για να δουλέψει στο Χόλυγουντ.
Ο Άισλερ είχε συνθέσει τραγούδια για το Κομμουνιστικό Κόμμα (αργότερα θα έγραφε τον εθνικό ύμνο της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας Auferstanden aus Ruinen).
Ο Τσάπλιν τον υπερασπίστηκε. Όταν ρωτήθηκε για τη σχέση του με τον Άισλερ σε αυτή τη συνέντευξη του 1947, ο Τσάπλιν είπε ότι:
«Ο Άισλερ είναι προσωπικός μου φίλος και είμαι περήφανος για το γεγονός. Δεν ξέρω αν είναι κομμουνιστής ή όχι. Ξέρω ότι είναι καλός καλλιτέχνης και μεγάλος μουσικός κι ένας πολύ στοργικός φίλος».
Όταν ρωτήθηκε ευθέως αν θα άλλαζε κάτι αν ο Άισλερ ήταν κομμουνιστής, είπε:
«Όχι, δε θα άλλαζε».
Χρειάστηκε πολύ κουράγιο για να υπερασπιστεί τον Άισλερ, που θα απελαυνόταν από τις ΗΠΑ λίγους μήνες αργότερα
Όταν ο Τσάπλιν πέθανε στην Ελβετία το Δεκέμβρη του 1977, τον πένθησαν σε όλα τα μήκη και πλάτη. […]
Σημειώσεις:
[1]. Σειρά εφόδων που διεξήγαγε το Υπ. Δικαιοσύνης υπό την εποπτεία του Γεν. Εισαγγελέα Α. Μίτσελ Πάλμερ κατά αριστερών ριζοσπαστών κι αναρχικών, κατά το διάστημα Νοεμβρίου 1919 και Ιανουαρίου 1920.
[2]. Πενθήμερη γενική απεργία κατά το διάστημα 6-11 Φλεβάρη του 1919, που οδήγησε σύλληψη 39 συνδικαλιστών και αποδόθηκε σε μπολσεβίκικο δάκτυλο, σηματοδοτώντας την αρχή της αντικομμουνιστικής υστερίας που πέρασε στην ιστορία ως ο «Κόκκινος Τρόμος», την περίοδο 1919-20.
[3]. Battle of Blair Mountain, η μεγαλύτερη εργατική εξέγερση στην ιστορία των ΗΠΑ και από τις σημαντικότερες ένοπλες εξεγέρσεις μετά τον Αμερικανικό Εμφύλιο.
Περίπου 10.000 ανθρακωρύχοι που είχαν αποπειραθεί να συνδικαλιστούν αντιμετώπισαν με όπλα 3.000 αστυνομικούς κι απεργοσπάστες για πέντε μέρες στα τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτέμβρη του 1921, ενώ με προεδρική εντολή παρενέβη κι ο Αμερικανικός Στρατός.
Παρότι εκ πρώτης όψεως η ήττα της εξέγερσης υπήρξε συντριπτική, μακροπρόθεσμα η κληρονομιά της συνέβαλε στη δημιουργία ισχυρών εργατικών ενώσεων στον ευρύτερο κλάδο τη δεκαετία του ’30.
[4]. Στην πραγματικότητα, από τη δεκαετία του ’30 κι έπειτα έγινε πιστή υποστηρίκτρια και σύμβουλος του Αιθίοπα αυτοκράτορα Χαϊλέ Σελασιέ, ο τάφος της βρίσκεται στην Άντις Αμπέμπα.
[5]. Εφημερίδα Daily Worker, 19 Οκτώβρη 1942.
Μετάφραση – Επιμέλεια: «Δύσκολες Νύχτες»
Αναδημοσίσευση από Κατιούσα
Μικρές παρεμβάσεις έγιναν από τον Ροβεσπιέρο
