Παράγοντες που καθόρισαν την καπιταλιστική παλινόρθωση – Μέρος 1ο
Υλικά της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ, που πραγματοποιήθηκε στις 15-16 Ιούλη 1995
«Η ανατροπή του σοσιαλισμού δεν επιβεβαιώνει τις κλασικές θεωρίες για το αναπόφευκτο της καπιταλιστικής παλινόρθωσης.
Έγινε δυνατή αυτή, γιατί αδυνάτισαν, αλλοιώθηκαν και χτυπήθηκαν ορισμένα από τα θεμελιακά στοιχεία του σοσιαλισμού που αφορούν τον πρωτοποριακό ρόλο του Κόμματος και τη σχέση του με τις λαϊκές μάζες, που αποτελούν την ασφαλιστική δικλείδα για την υπεράσπιση του σοσιαλισμού από οποιαδήποτε λάθη και επιβολή είτε στο εσωτερικό είτε από το εξωτερικό.
Ο προβληματισμός για τις βαθύτερες αιτίες οδηγεί στη μελέτη ενός πλέγματος παραγόντων, που επενέργησαν στις εξελίξεις και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την κοινωνική και πολιτική καπιταλιστική οπισθοδρόμηση στις χώρες του σοσιαλισμού.
Αφετηριακή επίσης ιδέα είναι ότι η σοσιαλιστική κοινωνία δεν είναι μια αυτοτελής κοινωνία, αλλά μεταβατική ανάμεσα στον καπιταλισμό και τον κομμουνισμό.
Η επιχείρηση καπιταλιστικής παλινόρθωσης στις σοσιαλιστικές χώρες ξεκίνησε από τα μέσα και από τα πάνω, χωρίς να προηγηθεί στρατιωτική ιμπεριαλιστική επέμβαση για την αποκατάσταση του καπιταλισμού ή λαϊκή εξέγερση και σύγκρουση στο εσωτερικό.
Η ιστορία του εργατικού επαναστατικού κινήματος έχει γνωρίσει ήττες, σε διαφορετική όμως ιστορική στιγμή και φάση, όταν δεν είχε κριθεί η έκβαση του αγώνα.
Σε τέτοιες συνθήκες η σύγκρουση αναπτύχθηκε με καθαρά χαρακτηριστικά ανάμεσα στην αποφασιστική δράση των επαναστατικών λαϊκών μαζών αφενός και τις δυνάμεις της ντόπιας και διεθνούς αστικής τάξης αφετέρου.
Οι συνθήκες, οι μέθοδοι και οι τρόποι που πραγματοποιήθηκε η καπιταλιστική παλινόρθωση υποχρεώνουν να μελετηθεί το πρόβλημα με αφετηρία τον υποκειμενικό παράγοντα, δηλαδή το Κόμμα και το κρατικό σοσιαλιστικό σύστημα, καθώς και το σύνολο των εσωτερικών κυρίως αντιθέσεων που αναφέρονται στην περιοχή των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων.
Στη συγκεκριμένη φάση που πραγματοποιήθηκε η καπιταλιστική παλινόρθωση η άλλη ομάδα των αντιθέσεων, που αφορά τις σχέσεις του σοσιαλισμού με τον καπιταλισμό, άσκησε σοβαρή επίδραση στην αλληλουχία και αλληλεξάρτηση των εσωτερικών γεγονότων, που οδήγησαν στην αντεπανάσταση, όμως δεν ήταν καθοριστική.
Χάθηκε εξελικτικά ο πρωτοποριακός καθοδηγητικός ρόλος του Κόμματος, ως κόμματος εξουσίας και πυρήνα του πολιτικού συστήματος. Επήλθε χαλάρωση και άμβλυνση των αρχών και κανόνων λειτουργίας του Κόμματος και της πολιτικής ανάδειξης στελεχών.
Το γεγονός ότι δε συνειδητοποιήθηκε η απειλή της αντεπανάστασης, αποδεικνύει ήδη από μόνο του την αλλοίωση της φυσιογνωμίας και του χαρακτήρα των κομμουνιστικών κομμάτων στις χώρες του σοσιαλισμού.
Υπήρξαν και συγκεκριμένα γεγονότα, και μάλιστα στο έδαφος της Ευρώπης, τα οποία έπρεπε να συνειδητοποιηθούν, ως «σήματα συναγερμού» (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, τα προβλήματα της Γιουγκοσλαβίας, της Ρουμανίας και Αλβανίας, καθώς και η αναθεωρητική επίθεση με αιχμή του δόρατος τον ευρωκομμουνισμό που «χτύπησε» το κομμουνιστικό κίνημα της καπιταλιστικής Ευρώπης).
Φαινόμενα διασπάσεων σε κομμουνιστικά κόμματα της καπιταλιστικής Ευρώπης επίσης αποτελούσαν ισχυρή προειδοποίηση για την ιδεολογική πίεση που ασκούσε ο καπιταλισμός και η ιδεολογία του στις γραμμές του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος των καπιταλιστικών χωρών.
Τα κομμουνιστικά κόμματα, όπως δείχνουν πιο καθαρά οι τελευταίες εξελίξεις, θεώρησαν ως δεδομένο και αδιαμφισβήτητο τον ηγετικό, πρωτοποριακό ρόλο τους στην κοινωνία.
Οι επιτυχίες στη σοσιαλιστική οικοδόμηση και στο διεθνή στίβο καλλιεργούσαν πνεύμα αυτάρκειας και αυταρέσκειας.
Παράγοντες που καθόρισαν την καπιταλιστική παλινόρθωση – Μέρος 1ο
Έπαψαν να έχουν ενδιαφέρον να διατηρούν και να ανανεώνουν συνεχώς ό,τι πιο πολύτιμο και αναγκαίο για το σοσιαλισμό, την ενότητα με το λαό, τη δημοκρατική σχέση με τους εργαζόμενους, με τις κοινωνικές οργανώσεις.
Από ένα σημείο και μετά αποσπάστηκαν από την πραγματικότητα, έχασαν την ικανότητα να κατανοούν τις διαθέσεις του λαού, τα προβλήματα που τον απασχολούν, τις ανάγκες και τις αγωνίες του.
Τα κομματικά όργανα και οι κομματικές οργανώσεις μετατράπηκαν σε υπηρεσίες γραφειοκρατικού τύπου με αποτέλεσμα την εξασθένηση της δημιουργικότητας, της πρωτοβουλίας των λαϊκών μαζών στην ενεργητική συμμετοχή στη σοσιαλιστική οικοδόμηση.
Αδυνάτισε σταδιακά και τελικά εξαφανίστηκε ο έλεγχος του κόμματος, των κομματικών οργανώσεων και των στελεχών από τις πλατιές λαϊκές μάζες.
Με ευθύνη των καθοδηγητικών οργάνων των κομμουνιστικών κομμάτων υποσκάφθηκε η διαδικασία της κριτικής και αυτοκριτικής από τα κάτω και από τα πάνω, με αποτέλεσμα την τυπικότητα και σχηματικότητα στην εφαρμογή των αποφάσεων, την τάση απόκρυψης της πραγματικής κατάστασης, την ωραιοποίηση, την έλλειψη ανησυχίας για την ποιότητα της δουλειάς και των αποτελεσμάτων, το πνεύμα αλληλοκάλυψης.
Καλλιεργήθηκε κλίμα ανοχής σε διαστρεβλώσεις της πολιτικής, στις παραβιάσεις της κρατικής πειθαρχίας, της ποιότητας της παραγωγής.
Παραβιάστηκε η εσωκομματική δημοκρατία, καλλιεργήθηκε το έδαφος για τον καριερισμό στελεχών, την αξιοποίηση της κομματικής και κυβερνητικής θέσης, υποκειμενισμός στην επιλογή των στελεχών.
Παραβιάστηκε η αρχή ισότητας του κομμουνιστή, εμφανίστηκαν και δυνάμωσαν τα τελευταία χρόνια τα φαινόμενα περιφρόνησης της κομματικής συντροφικότητας.
Μια τέτοια εξέλιξη έγινε η αιτία να ανοίξουν διάπλατα οι πόρτες σε στελέχη που είχαν ιδιοτελή κίνητρα ή έπασχαν από έλλειψη πολιτικών ικανοτήτων και διορατικότητας, δυνατότητας να συλλαμβάνουν τις υποδείξεις και παρατηρήσεις των εργαζομένων, να τις επιζητούν ή να ξεχωρίζουν τις διαφορετικές απόψεις από την αντισοσιαλιστική προπαγάνδα.
Μειώθηκε η ικανότητα των κομμουνιστικών κομμάτων να στηρίζουν τις αποφάσεις τους σε επιστημονικά δεδομένα με συνέπειες γενικότερης σημασίας στη σοσιαλιστική οικοδόμηση και στην αντιμετώπιση πολύπλοκων και πολυσύνθετων φαινομένων.
Τα φαινόμενα αυτά, ασυμβίβαστα με το χαρακτήρα του κομμουνιστικού κόμματος, άνοιξαν το δρόμο για την υπονόμευση του κύρους του στο λαό.
Καλλιεργήθηκαν θεωρητικές απόψεις ή προτιμήθηκαν επιλογές που συνιστούσαν παρεκκλίσεις από τη θεωρία μας, παραβιάσεις των αρχών οικοδόμησης. Εξασθένησε το μέτωπο πάλης με τον ιμπεριαλισμό και τον αναθεωρητισμό.
Σε ορισμένες περιπτώσεις υιοθετήθηκαν λανθασμένες θεωρίες, που είτε δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα είτε απλούστευαν τα θεωρητικά θέματα της οικοδόμησης του σοσιαλισμού,
π.χ. θεωρίες που πρόβαλλαν τη γρήγορη μετάβαση στον αναπτυγμένο σοσιαλισμό και στον κομμουνισμό, υποτιμώντας το σύνθετο και μακροχρόνιο χαρακτήρα της μεταβατικής περιόδου (βλ. 20ό συνέδριο), οι θεωρίες για «παλλαϊκό κράτος» και «παλλαϊκό κόμμα», «παλλαϊκή δημοκρατία».[1]
Οι κατευθύνσεις του 20ού συνεδρίου για «ποικιλία μορφών μετάβασης των διάφορων χωρών στο σοσιαλισμό, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις», αξιοποιήθηκαν από ηγεσίες κομμουνιστικών κομμάτων ως θεωρητικό υπόβαθρο επίθεσης σε βάρος της επιστημονικής θεωρίας του σοσιαλισμού.
Στο όνομα των εθνικών ιδιομορφιών και ιδιαιτεροτήτων αναθεωρούνται οι νομοτέλειες της σοσιαλιστικής επανάστασης.
Προβάλλονται απόψεις ότι μέσω διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και της «πολιτικής δημοκρατίας» είναι δυνατόν να μεταλλαγεί το καπιταλιστικό σύστημα σε σοσιαλιστικό, δίχως το επαναστατικό άλμα.
Τέτοιες απόψεις υποτιμούν και υποβιβάζουν το γεγονός ότι οι εκμεταλλεύτριες τάξεις, στηριγμένες στη στρατοκρατία και στον αντιδραστικό γραφειοκρατικό μηχανισμό, προβάλουν αντίσταση, ότι η μια ή η άλλη μορφή μετάβασης υπάγεται σε γενικές νομοτέλειες, είναι αποτέλεσμα μιας ολόπλευρης κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής πάλης.
Την επόμενη περίοδο, κάτω και από την επίδραση της πείρας της Χιλής και της Πορτογαλίας και την αλλαγή τακτικής του ιμπεριαλισμού, ορισμένες από τις αντιλήψεις και ιδέες του 20ού συνεδρίου παραμερίζονται.
Όποιες αλλαγές προσανατολισμών έχουν γίνει, σε σχέση με το 20ό συνέδριο, πραγματοποιούνται σιωπηρά με την έννοια ότι δε συνοδεύονται από γενικότερη θεωρητική, ανοιχτή, συλλογική συζήτηση στο εσωτερικό των χωρών και στις γραμμές του κομμουνιστικού κινήματος.
Η στρατηγική της ιδεολογικής δολιοφθοράς – όπως φαίνεται σήμερα με την εκ των υστέρων πείρα – δε συνάντησε την αντίστοιχη επιθετική και μάλιστα ενιαία απάντηση του κομμουνιστικού κινήματος, από τα κόμματα και τις κυβερνητικές ηγεσίες των σοσιαλιστικών χωρών.
Αν και στα ντοκουμέντα των κομμάτων, ιδιαίτερα του ΚΚΣΕ, γίνεται λόγος για τον επικίνδυνο χαρακτήρα της νέας τακτικής του ιμπεριαλισμού, στην πράξη δεν καταβάλλονται τόσες και τέτοιες προσπάθειες, ώστε το κομμουνιστικό κίνημα να τεθεί σε συναγερμό και επαγρύπνηση, να αντιμετωπίσει επιθετικά και πειστικά τη νέα κατάσταση».[2]
Ολοκληρώνεται με το 2ο Μέρος
Σημειώσεις:
[1]. 21ο και 22ο Συνέδριο, που κατοχυρώθηκαν και στο Σύνταγμα της Σοβιετικής Ενωσης το 1977.
[2]. Υλικά της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης, 15-16 Ιούλη 1995, έκδοση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ.
