Όταν ο Τσάπλιν πέρασε από μακαρθική «ανάκριση» – Μέρος 1ο
Ο Τσάπλιν, με την κωμική ευφυΐα του, μπορούσε να περνά πολιτικά μηνύματα με αλληγορικό τρόπο.
Όχι μόνο δε στάθηκε αδιάφορος στα γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά από τη θέση του συμμετείχε ενεργά στο αντιφασιστικό κι αργότερα στο φιλειρηνικό κίνημα.
Στη μεταπολεμική Αμερική, όπου κυριάρχησε το μακαρθικό κυνήγι μαγισσών, ο Τσάπλιν βρέθηκε στο στόχαστρο της αμερικανικής κυβέρνησης εξαιτίας της φιλοσοβιετικής του στάσης κατά την διάρκεια του πολέμου όπως και πολλοί ακόμα διανοούμενοι και καλλιτέχνες της εποχής του.
Είναι χαρακτηριστικό πως το FBI παρακολουθούσε όλες τις κινήσεις του Τσάρλι Τσάπλιν, διατηρώντας έναν ογκώδη φάκελο τόσο από την «δράση» του όσο και από την προσωπική του ζωή.
Το 1947 κι ενώ φούντωναν οι Μακαρθικές διώξεις, στους αμερικανικούς κινηματογράφους βγήκε η ταινία του, «Ο κύριος Βερντού».
Κατά την πρεμιέρα της και μετά από ενορχηστρωμένη πολεμική εναντίον της οργανωμένες ομάδες «αγανακτισμένων πατριωτών» αποδοκίμασαν τον δημιουργό της.
Την επομένη, στις 12 Απρίλη 1947, ο Τσάπλιν, δίνει συνέντευξη Τύπου, η οποία, όπως θα διαπιστώσετε παρακάτω, θυμίζει περισσότερο «ιερά εξέταση».
Μετά τη χυδαία και συκοφαντική κριτική που δέχτηκε η ταινία αποτυγχάνει ενώ 5 χρόνια μετά ο Τσάπλιν απελάθηκε από τις ΗΠΑ πληρώνοντας τις πανανθρώπινες ιδέες του.
Η «συνέντευξη»
Εκπρόσωπος της United Artists: Ο κύριος Τσάπλιν είναι εδώ για μια συνέντευξη Τύπου. Έχει συμφωνήσει να απαντήσει όλες τις ερωτήσεις που θα του υποβληθούν.
[…] Να προσθέσουμε ότι είμαστε πολύ χαρούμενοι να σας έχουμε εδώ και ότι σας διαβεβαιώνουμε ότι όλες οι ερωτήσεις που θα υποβληθούν, θα απαντηθούν. Σας ευχαριστούμε. Έίμαι στην ευχάριστη θέση να σας παρουσιάσω τον κύριο μας Βερντού, τον Τσαρλς Τσάπλιν.
Τσάπλιν: Σας ευχαριστώ, κυρίες και κύριοι δημοσιογράφοι. Δεν θα σπαταλήσω το χρόνο σας. Θα έλεγα – ας προχωρήσουμε στο ψητό. Αν υπάρχει κάποια ερώτηση να κάνει κανείς, εδώ είμαι, πυροβολήστε σε αυτό το γέρικο γκρι κεφάλι.
Ερώτηση: Γνωρίζετε αυτό για τον Όρσον Ουέλς[1] που λέγεται, ότι είναι αυτός στον οποίο πρέπει να πιστωθεί η όλη ιδέα για τον κ. Βερντού;
Τσάπλιν: Θα ήθελα να επεκτείνετε και να διατυπώσετε πιο ξεκάθαρα το ερώτημα.
Ερώτηση: Λοιπόν, ας αναφέρω ένα απόσπασμα:
«Ο Όρσον Ουέλς είναι ένας πολύ κοντινός άνθρωπος στον Τσάρλι Τσάπλιν. Ο Όρσον είπε στον Τσάπλιν το σενάριο της πρόσφατης ταινίας του, «Ο κύριος Βερντού», εκτιμώντας ότι θα αναφερθεί στην ταινία η συμβολή του. Όταν είδε ο Όρσον την ταινία, η αναφορά σε αυτόν δεν υπήρχε».
Τσάπλιν: Τώρα, ποιο τμήμα αυτού του αποσπάσματος θέλετε να απαντήσω;
Ερώτηση: Λοιπόν, ήταν ο κ. Ουέλς…
Τσάπλιν: …που έγραψε το σενάριο; Ο κ. Ουέλς δεν έγραψε το σενάριο αυτό! Εγώ έγραψα κάθε λέξη του! Πλήρως! Εγώ ο ίδιος!
Θα πω το εξής: ότι ο κ. Ουέλς πρότεινε την ιδέα του να υποδυθώ τον Bluebeard.[2] Ήθελε να υποδυθώ το Landru [3] – πάνω – κάτω να κάνω ένα ντοκιμαντέρ, με όλα τα στοχεία του ντοκιμαντέρ και τα αρχεία για τα εγκλήματα. Όμως δεν υπήρχε κάποιο σενάριο για την ιδέα.
Του είπα ότι δεν μπορούσα να το δω ως δράμα και αργότερα – δυο τρεις μέρες μετά – δούλεψα πάνω σε αυτό και είχα μια ιδέα για αυτό, ένα περίγραμμα και μια αντίληψη για αυτό από μια σκοπιά κωμωδίας, και όχι όπως ο Landru – αλλά ένας συνδυασμός διαφόρων ανθρώπων.
Επομένως, του είπα ότι θα αγοράσω την ιδέα του να κάνω μια εικόνα του Ladru και του έδωσα, νομίζω 5.000 δολάρια για την ιδέα. Δεν έγραψε ποτέ τίποτα. Τίποτα δεν γράφτηκε ποτέ από αυτόν. Εγώ έγραψα κάθε λέξη αυτής της ταινίας. Είναι μια πρωτότυπη ιστορία. Δεν είναι η ιστορία του Landru. (παύση) Επόμενη ερώτηση.
Ερώτηση: Κε. Τσάπλιν, ο «Μεγάλος Δικτάτορας», στον οποίο κάνατε λόγο για την ελευθερία ολόκληρης της ανθρωπότητας από τη δικτατορία, έχει παιχτεί στη Σοβιετική Ένωση;
Τσάπλιν: Ειλικρινά, δεν γνωρίζω. Γνωρίζω ότι διαπραγματεύονταν, ότι ήθελαν να το αγοράσουν, και ότι δεν κανονίσαμε κάτι. Δεν ασχολούμαι με τις διαπραγματεύσεις και δεν έχω γνώση αν το αγόρασαν.
Ερώτηση: Ο λόγος που έκανα την ερώτηση ήταν ότι υπάρχει κάποιο σχόλιο σε μια εφημερίδα ότι ήσασταν σε κάποιο είδος κοινής κινηματογραφικής εταιρίας με στόχο είτε να προβάλλονταν εδώ σοβιετικές ταινίες, είτε την προβολή αμερικανικών ταινιών στη Σοβιετική Ένωση. Αναρωτιέμαι αν έχετε δει αυτή την αναφορά και αν έχετε κάποιο σχόλιο να κάνετε.
Τσάπλιν: Δεν το έχω δει, όμως σίγουρα δεν είναι αληθές!
Ερώτηση: Υπάρχουν διάφορες ιστορίες κατά το παρελθόν, όπου κατηγορήστε ότι είστε πάνω – κάτω ένας συνοδοιπόρος, συμπαθών τον Κομμουνισμό. Θα μπορούσατε να ορίσετε τις σημερινές πολιτικές πεποιθήσεις σας, κύριε;
Τσάπλιν: Λοιπόν, πιστεύω ότι είναι πολύ δύσκολο να ορίσει κανείς κάτι πολιτικά. Υπάρχουν τόσες πολλές γενικεύσεις, και η ζωή γίνεται τόσο τεχνική, ώστε αν πατήσεις στο δρόμο με το αριστερό σου πόδι, τότε σε κατηγορούν ότι είσαι κομμουνιστής.
Όμως, δεν έχω κάποιες πολιτικές πεποιθήσεις. Δεν ανήκα ποτέ στη ζωή μου σε κάποιο πολιτικό κόμμα, και δεν έχω ποτέ στη ζωή μου ψηφίσει! Αυτό απαντά στην ερώτησή σας;
Ερώτηση: Όχι ακριβώς. Θα μπορούσατε να απαντήσετε σε μια ευθεία ερώτηση; Είστε κομμουνιστής;
Τσάπλιν: Δεν είμαι κομμουνιστής!
Ερώτηση: Αν είστε συμπαθών τον κομμουνισμό είναι η ερώτηση.
Τσάπλιν: Συμπαθών τον κομμουνισμό; Αυτό πρέπει πάλι να οριστεί ξανά. Δεν γνωρίζω τι εννοείται με το «συμπαθών τον κομμουνισμό».
Θα έλεγα το εξής:
Ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου, είχα πολύ μεγάλη συμπάθεια προς τη Ρωσία, γιατί πιστεύω ότι αυτή κρατούσε το μέτωπο, και για αυτό έχω μια ανάμνηση και αισθάνομαι ότι της οφείλω ευχαριστίες.
Νομίζω ότι συνέβαλε με μια μεγάλη ποσότητα μαχητικότητας και θυσιών ζωών για να έρθει η νίκη των Συμμάχων. Από αυτή την άποψη είμαι συμπαθών.
Ερώτηση: Ποιος είναι ο λόγος, κε. Τσάπλιν, για τον οποίο δεν έχετε ποτέ ψηφίσει;
Τσάπλιν: Δεν ενδιαφέρομαι. Δεν ασχολούμαι με την πολιτική.
James W. Fay: Κε. Τσάπλιν, δεν νομίζετε ότι ένας πολίτης θα έπρεπε να ενδιαφέρεται για να μπουν ικανοί άνθρωποι στην κυβέρνηση;
Τσάπλιν: Δεν πιστεύω στις διακρίσεις ανάμεσα στους ανθρώπους. Πιστεύω ότι οποιαδήποτε διάκριση – εννοώ είναι πολύ επικίνδυνη. Πιστεύω πως αυτό μας οδηγεί στο φασισμό. Οι πολίτες είναι πολίτες όλου του κόσμου και…
James W. Fay: Κε. Τσάπλιν, εκπροσωπώ τους Καθολικούς Βετεράνους Πολέμου της Κομητείας της Νέας Υόρκης και το έντυπό τους. Ενδιαφερόμαστε να σας κάνουμε πολλές ερωτήσεις, τις οποίες θα θέλαμε να απαντήσετε – ο εκδότης μου ζήτησε να σας ρωτήσω για παλαιότερες συνεντεύξεις που δώσατε.
Τσάπλιν: Ναι…
James W. Fay: Την προηγούμενη εβδομάδα, δηλώσατε, όχι φορολογούμενος… αλλά ως καλοπληρωτής φιλοξενούμενος. Δεν αναγνωρίζετε, κε. Τσάπλιν, ότι οι βετεράνοι, ενώ αναλαμβάνουν τις υποχρεώσεις τους ως πολίτες, ταυτόχρονα πληρώνουν και φόρους επίσης;
Τσάπλιν: Δεν είπα ότι δεν το κάνουν.
James W. Fay: Το γνωρίζω αυτό, όμως το υπονοείτε κύριε.
Τσάπλιν: Δεν βλέπω πώς το υπονοοώ. Νομίζω παρεξηγήσατε την αναφορά μου. Επ’ ουδενί δεν το εννοούσα κατ’ αυτό τον τρόπο.
James W. Fay: Κε. Τσάπλιν, είπατε επίσης ότι δεν είστε πατριώτης καμίας χώρας, σωστά;
Τσάπλιν: Πράγματι.
James W. Fay: Επομένως, νιώθετε ότι μπορείτε να ζείτε πληρώνοντας φόρους χωρίς όμως να αναλαμβάνετε καμία από τις ηθικές ευθύνες ή υποχρεώσεις της συγκεκριμένης χώρας που ζείτε;
Τσάπλιν: Όταν ζεις σε μια χώρα αναλαμβάνεις όλες τις ευθύνες, οπουδήποτε κι αν κατοικείς.
James W. Fay: Δεν πιστεύω ότι το κάνετε αυτό, κε. Τσάπλιν!
Τσάπλιν: Εντάξει, αυτό είναι ένα ζήτημα στο οποίο διαφωνούμε.
James W. Fay: Τέλος πάντων. Τώρα, κε. Τσάπλιν, η εφημερίδα Daily Worker, στις 25 Οκτώβρη 1942, ανέφερε ότι δηλώσατε, σε μια ομιλία σας στο «Μέτωπο Καλλιτεχνών για τη Νίκη στον Πόλεμο», μία μετωπική κομμουνιστική οργάνωση:
«Δεν είμαι πολίτης, δεν χρειάζομαι τα έγγραφα της ιθαγένειας, δεν είχα κανέναν πατριωτισμό τέτοιου είδους για καμία χώρα, όμως είμαι πατριώτης όλης της ανθρωπότητας συνολικά.
Είμαι πολίτης του κόσμου (με μεγάλο σαρκασμό). Αν οι Τέσσερις Ελευθερίες σήμαιναν κάτι μετά από αυτό τον πόλεμο, τότε δεν θα νοιαζόμαστε αν είμαστε πολίτες της μίας ή της αλλης χώρας».
Κε. Τσάπλιν, οι άνθρωποι που διασφάλισαν τα προγεφυρώματα στις ακτογραμμές από την απόβαση στην Νορμανδία, οι άνθρωποι που προήλασαν απέναντι στα εχθρικά πυρά, και οι κακόμοιροι που στρατολογήθηκαν σαν κι εμένα, όπως και οι οικογένειες και οι οικείοι τους, αγανακτούν με αυτή τη δήλωση. Θα θέλαμε να γνωρίζουμε αν σωστά γράφτηκε αυτό ότι το είπατε.
Τσάπλιν: Δεν γνωρίζω γιατί αγανακτείτε με αυτό. Αυτό είναι μια προσωπική άποψη.
Είμαι –τα 4/5 της οικογένειάς μου- Αμερικάνοι. Έχω τέσσερα παιδιά, δύο από τα οποία ήταν στα προγεφυρώματα στις ακτογραμμές αυτές. Ήταν στην 3η Στρατιά του Πάτον.
Εγώ είμαι το ένα πέμπτο της οικογένειας αυτής, και ο οποίος δεν είμαι πολίτης. Ωστόσο, κατέβαλα το μερίδιό μου, και ό,τι είπα, επ’ουδενί δεν σήμαινε ότι αμφισβητούσε τα καθολικά σας χμ…γαλόνια.
James W. Fay: Δεν έχει να κάνει με τα καθολικά γαλόνια, κε. Τσάπλιν, αλλά με τα γαλόνια σε όλες τις ΗΠΑ!
Τσάπλιν: Λοιπόν, ό,τι κι αν είναι, αν κάνουν εξαίρεση στο γεγονός ότι δεν είμαι πολίτης και ότι πληρώνω τους φόρους μου και ότι το 70% των εισοδημάτων μου προέρχεται, χμ…, από το εξωτερικό, τότε απολογούμαι για το ότι πληρώνω αυτό το 100% για αυτό το 70%.
James W. Fay: Νομίζω πως είναι μια απάντηση με την οποία υπεκφεύγετε, κε. Τσάπλιν, γιατί αυτό κάνουν και οι βετεράνοι, πληρώνουν επίσης τους φόρους τους!
Τσάπλιν: Ναι;
James W. Fay: Ανεξάρτητα αν το εισόδημά τους προέρχεται από αλλού ή όχι.
Τσάπλιν: Το ερώτημα είναι – Σε τι έχετε αντίρρηση;
James W. Fay: Έχω αντίρρηση με τη συγκεκριμένη σας θέση ότι δεν έχετε πατριωτικά αισθήματα για αυτή τη χώρα ή για οποιαδήποτε άλλη χώρα.
Τσάπλιν: Νομίζω είστε…
James W. Fay: Έχετε δουλέψει εδώ, έχετε βγάλει λεφτά εδώ, φύγατε κατά τον προηγούμενο πόλεμο, όταν θα έπρεπε να υπηρετείτε τη Μεγάλη Βρετανία, ήσαστε εδώ πουλώντας ομόλογα, έτσι τουλάχιστον ανέφερε μια εφημερίδα που διάβασα, και νομίζω ότι ως πολίτης εδώ – ή έστω ως κάτοικος εδώ – που παίρνετε τα χρήματά μας, θα έπρεπε να κάνετε περισσότερα!
Τσάπλιν: (παύση)… Λοιπόν, αυτό είναι ένα ακόμα ζήτημα απόψεων και, όπως λέω, θεωρώ μάλλον δικτατορικό, από την πλευρά σας να μου λέτε πώς θα έπρεπε να εφαρμόζω τον πατριωτισμό μου.
Εμφορούμαι από πατριωτισμό, όπως και κατά τη διάρκεια αυτού του πολέμου, και τον έδειξα και έκανα πολλά για την πολεμική προσπάθεια, όμως ποτέ δεν το διαφήμισα.
Τώρα, αν λέτε ότι έχετε αντίρρηση με εμένα για το ότι δεν έχω πατριωτισμό, αυτό είναι κάτι το ιδιαίτερο. Έτσι ήμουν από τότε που ήμουν μικρό παιδί. Δεν μπορώ να κάνω διαφορετικά.
Ταξίδεψα σε όλο τον κόσμο, και ο πατριωτισμός μου δεν αναφέρεται σε ένα έθνος.
Αναφέρεται σε ολόκληρο τον κόσμο, τη συμπόνοια για όλο τον κόσμο και τους απλούς ανθρώπους, και σε αυτούς περιλαμβάνονται και σε όσους έχουν αντίρρηση με αυτό το είδος πατριωτισμού μου.
Συνεχίζεται με το 2ο Μέρος
Σημειώσεις:
[1]. O Όρσον Γουέλς, ήταν Αμερικανός σκηνοθέτης θεάτρου και κινηματογράφου, ηθοποιός, σεναριογράφος και παραγωγός. Έγινε παγκοσμίως γνωστός το 1938 με τη ραδιοφωνική μετάδοση «Ο Πόλεμος Των Κόσμων» και για την ταινία του «Πολίτης Κέιν», θεωρούμενη από πολλούς ως μία από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.
Αν και πολλές από τις ταινίες του θεωρούνται πλέον κλασικής αξίας, τα περισσότερα κινηματογραφικά έργα που σκηνοθέτησε, συμπεριλαμβανομένου και του Πολίτη Κέιν, δεν γνώρισαν εμπορική επιτυχία στην εποχή τους.
Το 1999 το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου τον κατέταξε στην 16η θέση στη λίστα με τους 25 μεγαλύτερους σταρ όλων των εποχών. (Ο Τσάπλιν ήταν 10ος στην ίδια λίστα).
[2]. Γαλλικό παραδοσιακό παραμύθι με έναν πλούσιο που σκοτώνει τις γυναίκες του και μία από αυτές να προσπαθεί να του αντισταθεί.
[3]. Henri Désiré Landru (12 Απρίλη 1869 – 25 Φλεβάρη 1922), γάλλος κατά συρροή δολοφόνος.
Πηγές: Kenneth Schuyler Lynn: Charlie Chaplin and His Times, Cooper Square Press, αναθεωρημένη έκδοση (2002).
Kevin J. Hayes(ed.): Charlie Chaplin: Interviews, University Press of Mississippi (2005).
Πηγή: Praxis Review
