«Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά»
Ο «ξεχασμένος» –από πατριδοκάπηλους εθνικιστές– «Βάρδος της Ελευθερίας»
Σαν σήμερα, στις 6 Δεκεμβρίου του 1797, συλλαμβάνεται στην Τεργέστη από την αυστριακή αστυνομία, ο Ρήγας Φεραίος.
Οι αυστριακοί στη συνέχεια θα παραδώσουν τον Ρήγα, μαζί με 7 επαναστάτες συντρόφους του, στις οθωμανικές αρχές και ύστερα από 6 μήνες θα δολοφονηθούν από τους οθωμανούς στο Βελιγράδι.
Ποιος ήταν ο Ρήγας;
Ο Ρήγας Βελεστινλής γεννήθηκε στο Βελεστίνο το 1757 με το οικογενειακό όνομα Κυριτζής ή Κυριαζής.[1]
Η παράδοση εμφανίζει την οικογένεια του Ρήγα ως μία από τις πιο ευκατάστατες στο Βελεστίνο με πολλά κτήματα, τρία μεγάλα χάνια και εργοστάσιο κατασκευής υφασμάτων, στο οποίο δούλευαν πάνω από 40 εργάτες.[2]
Η καλή οικονομική κατάσταση του έδωσε τη δυνατότητα να σπουδάσει στη Σχολή της Ζαγοράς ή των Αμπελακίων κι όταν αποφοίτησε, εργάστηκε ως δάσκαλος στο χωριό Κισσός του Πηλίου.[3]
Φεύγοντας από τη Θεσσαλία ο Ρήγας πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ασχολήθηκε με το εμπόριο.[4]
Στην Κωνσταντινούπολη ο Ρήγας προσελήφθη ως γραμματικός του Αλέξανδρου Υψηλάντη, παππού των Υψηλάντηδων του ’21, που ήταν ηγεμόνας της Βλαχίας (1774-1781).
Το 1786 ο Ρήγας βρίσκεται στο Βουκουρέστι όπου εργάζεται ως γραμματικός στο παλάτι του ηγεμόνα της Βλαχίας Ν. Μαυρογέννη.
Όταν το Βουκουρέστι καταλαμβάνεται από τα αυστρορωσικά στρατεύματα, ο Ρήγας εγκαταλείπει τον Μαυρογέννη, μπαίνει στην υπηρεσία του βαρόνου του Λάνγκενφελντ και τον Ιούνιο του 1790 φεύγει μαζί του για τη Βιέννη, όπου θα μείνει ως τον Ιανουάριο του 1791.
Στο μικρό αυτό διάστημα που μένει στην αυστριακή πρωτεύουσα καταφέρνει να τυπώσει τα δύο πρώτα του βιβλία το «Σχολείον των Ντελικάτων Εραστών» και το «Φυσικής Απάνθισμα» και μεταφράζει στα ελληνικά «Το πνεύμα των νόμων», του Μοντεσκιέ.
Από τον Ιανουάριο του 1791 ως και το 1796 ο Ρήγας μένει στο Βουκουρέστι ενώ τον Αύγουστο του 1796 επιστρέφει στη Βιέννη.
Το Δεκέμβρη του 1797 εκδίδει τα επαναστατικά έργα του «Θούριος», «Επαναστατικό Μανιφέστο» κλπ. με τα οποία άφησε ανεξίτηλο το σημάδι του στην ιστορία, κι ετοιμάζει την επιστροφή του στην Ελλάδα για να αναπτύξει επαναστατική δράση.
Οραματιστής και ρεαλιστής, ο Ρήγας εργαζόταν για μια δημοκρατική Βαλκανική Ομοσπονδία που θα περιλάμβανε ισότιμα όλους τους λαούς των Βαλκανίων.
Προκειμένου να επιτύχει το σκοπό του, ήρθε σε επαφή ακόμα και με τους Οθωμανούς Πασβάνογλου του Βιδινίου και τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων, που είχαν μπολιαστεί κι εκείνοι με τις ιδέες του γαλλικού διαφωτισμού.
«Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά» – Η Εταιρεία του Ρήγα
Ο σύντροφος του Ρήγα, Χριστόφορος Περραιβός βεβαιώνει σε πολλά έργα του πως ο Ρήγας είχε συστήσει επαναστατική εταιρεία:[5]
«Οσο διά την πρώτην εταιρείαν του αοιδίμου Ρήγα του Φεραίου χρεωστώ να είπω τινά εν περιλήψει, διότι τα ηξεύρω ακριβέστερα από κάθε άλλον, διότι εχρημάτισα μέλος εκείνης και συγκοινωνός των κινδύνων της».
Αλλά και η αυστριακή αστυνομία επιβεβαιώνει ότι υπήρχε επαναστατική εταιρεία στην οποία συμμετείχε ο Ρήγας.[6]
Αντίθετα ο Κωνσταντίνος Άμαντος[7] ήταν από τους πρώτους που αμφισβήτησαν την ύπαρξη μυστικής επαναστατικής οργάνωσης του Ρήγα, υποβαθμίζοντας τα όσα ανέφεραν τα αυστριακά αστυνομικά έγγραφα, αλλά και τη μαρτυρία του Χρ. Περραιβού:
«Το σχέδιο του Ρήγα δεν προαπαιτεί την ύπαρξιν μυστικής ωργανωμένης εταιρείας. Ο Ρήγας επεδίωκε κατά πρώτον την παρασκευήν ενθουσιωδών αποστόλων της επαναστάσεως διά των βιβλίων του και διά των Θουρίων ασμάτων…
Το σχέδιον του Ρήγα το γνωρίζουν οι φίλοι του, είναι ολοφάνερον, δεν έχει τίποτα το μυστηριώδες και μυστικόν, το οποίον θα απησχόλει ιδιαιτέραν μυστικήν εταιρείαν».
Ο Γιάνης Κορδάτος απαντά με ειρωνεία σε αυτές τις αιτιάσεις:[8]
«Να λοιπόν μια καινούργια θεωρία του πώς πρέπει να γίνονται οι επαναστάσεις. Αμα φτιάσεις μερικά τραγούδια και αποκτήσεις και μερικούς φίλους, δε χρειάζεται τίποτ’ άλλο. Τραγουδώντας έρχεται η επανάσταση!»
Τα ιστορικά στοιχεία που έχουν διασωθεί δε μας δίνουν σαφή εικόνα για το πώς ακριβώς ήταν οργανωμένη η εταιρεία του Ρήγα, για τα σχέδια και τα μέλη της.
Ωστόσο, το γεγονός αυτό δεν μπορεί να μας οδηγήσει να αρνηθούμε την ύπαρξη της.
Ο Λέανδρος Βρανούσης θα γράψει σχετικά:[9]
«Ολα όσα μας παραδίδονται έστω και κάπως αόριστα, συνηγορούν σ’ αυτό και μας βεβαιώνουν ότι ο Ρήγας έλαβε ενεργό μέρος κι έπαιξε κάποιο σημαντικό ρόλο στην «εταιριστική κίνηση» της εποχής του».
Το τέλος
Ο Ρήγας είχε αποφασίσει να κατέβει στην Ελλάδα μέσω Τεργέστης, αλλά θα περνούσε πρώτα από τη Βενετία., επειδή εκεί – σύμφωνα με τον Κορδάτο – υπήρχαν πολλοί μυημένοι στην εταιρεία του που θα τον βοηθούσαν να έρθει στην ελλάδα.
Όμως ο Χρ. Περραιβός υποστηρίζει πως ο Ρήγας θα πήγαινε στη Βενετία για να συζητήσει με τον Ναπολέοντα γιατί ο στόχος του Ρήγα ήταν να συνδέσει το επαναστατικό κίνημα στην Ελλάδα με τη Γαλλία, προσδοκώντας σε υλική βοήθεια.[10]
Ο Ρήγας πριν φύγει από τη Βιέννη, έστειλε στο φίλο του Αντώνη Κορωνιό, στην Τεργέστη, τρία κιβώτια με επαναστατικό υλικό.
Όμως τα κιβώτια τα παρέλαβε ο συνεταίρος του Κορωνιού, ο Δημήτριος Οικονόμου, (ο Κορωνιός απουσίαζε στην Κροατία), που αφού είδε το περιεχόμενό τους, πήγε και τα παρέδωσε στην αυστριακή αστυνομία.
Έτσι μόλις ο Ρήγας έφτασε στην Τεργέστη στις 6 Δεκέμβρη του 1797 συνελήφθη αμέσως.
Συλλήψεις επαναστατών ή υπόπτων για επαναστατική δράση έγιναν επίσης σε Βιέννη, Πέστη και Σεμλίνο.
Συνελήφθησαν οι 7 που βρήκαν μαζί με τον Ρήγα μαρτυρικό θάνατο, αλλά και οι Γεώργιος Πούλιος, Φιλ. Πέτροβιτς, Γ. Θεοχάρης, Κ. Τούλιος και Κ. Δουκάς.
Οι 7 κι ο Ρήγας (ως οθωμανοί υπήκοοι) παραδόθηκαν από τους αυστριακούς προς τις οθωμανικές αρχές και μεταφέρθηκαν στο Βελιγράδι, τον Απρίλη του 1798.
Οι υπόλοιποι που ήταν Αυστριακοί υπήκοοι εκτοπίστηκαν.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο με εγκύκλιο του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’, τον Δεκέμβρη του 1798, καλούσε τους δεσποτάδες να κατάσχουν το επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα γιατί οι ιδέες πήγαιναν κόντρα (!!!) στην πίστη της… Ορθοδοξίας:
«Πλήρες υπάρχει σαθρότητος εκ των δολερών αυτού εννοιών, τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως εναντιούμενον».[11]
Σημειώσεις:
[1]. Μ. Σκιαδαρέσης: «Ρήγας Φεραίος», εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 12.
[2]. Λ. Ι. Βρανούσης: «Ρήγας», Βασική Βιβλιοθήκη τόμος 10ος, σελ. 8.
[3]. Χριστόφορος Περραιβός: «Σύντομος βιογραφία του Αοιδίμου Ρήγα Φεραίου του Θετταλού», Εκδόσεις Νότη Καραβία, σελ. 6-7.
[4]. Ανωνύμου του Έλληνος: «Ελληνική Νομαρχία Ητοι Λόγος Περί Ελευθερίας», εκδόσεις Αποσπερίτης, σελ. 83.
[5]. Χριστόφορος Περραιβός: «Απομνημονεύματα πολεμικά», εκδόσεις Κοσμαδάκη, στη σειρά «Απομνημονεύματα αγωνιστών του ’21», σελ. 16. και «Σύντομος βιογραφία του Αοιδίμου Ρήγα Φεραίου του Θετταλού», Εκδόσεις Νότη Καραβία, σελ. 27.
[6]. Α. Λεγκράν: «Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώι Μαρτυρησάντων», Εκδοση της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης «Φερών – Βελεστίνου – Ρήγα», Αθήνα 1996, σελ. 73-75.
[7]. Κ. Άμαντος: «Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή», Εκδοση της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης «Φερών – Βελεστίνου – Ρήγα», Αθήνα 1997 (πρώτη έκδοση 1930), σελ. ιβ`- ιγ`.
[8]. Γ. Κορδάτος: «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», εκδόσεις 20ός Αιώνας, τόμος 9, σελ. 348.
[9]. Λ. Ι. Βρανούσης: «Ρήγας», Βασική Βιβλιοθήκη τόμος 10ος, σελ. 69.
[10]. Χρ. Περραιβού: «Απομνημονεύματα πολεμικά», εκδόσεις Κοσμαδάκη, στη σειρά «Απομνημονεύματα αγωνιστών του ’21», σελ. 17.
[11]. Τάσος Βουρνάς: «Ρήγας Βελεστινλής», εκδόσεις Μπούζας, σελ. 75-76.
