Ο Μαρξ ήταν μεγαλοφυΐα – Εμείς ήμασταν το πολύ ταλέντα!
Σαν σήμερα, στις 5 Μαΐου του 1818 γεννήθηκε στην Γερμανική πόλη Τριέρ ο σπουδαιότερος φιλόσοφος της ανθρωπότητας.
Η συμβολή του Καρλ Μαρξ στην θεμελίωση της επαναστατικής κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης, ήταν καθοριστική!
Η εμφάνιση του μαρξισμού δεν εμφανίστηκε από το τίποτα, στο κενό, ούτε και ήταν προϊόν της δημιουργικής φαντασίας του Μαρξ.
Ήταν ιστορική αναγκαιότητα, ιστορικά ώριμο καθήκον της εποχής.
Σύμφωνα με τον Λένιν:
«Όλη η μεγαλοφυϊα του Μαρξ βρίσκεται στο ότι έδωσε απαντήσεις στα ερωτήματα που είχε ήδη θέσει η πρωτοπόρα σκέψη της ανθρωπότητας.
Η διδασκαλία του γεννήθηκε σαν κατευθείαν κι άμεση συνέχιση της διδασκαλίας των πιο μεγάλων εκπροσώπων της φιλοσοφίας, της πολιτικής οικονομίας και του σοσιαλισμού».
Ο μαρξισμός αποτελείται από την ενιαία αδιάρρηκτη ενότητα τριών συστατικών μερών:
- του Διαλεκτικού και Ιστορικού Υλισμού,
- της Πολιτικής Οικονομίας
- και του Επιστημονικού Σοσιαλισμού.
Η εμφάνισή του αποτέλεσε ριζική στροφή, ανατροπή, επανάσταση, στην πνευματική ιστορία της ανθρωπότητας.
Ο Μαρξ και ο Ενγκελς μελέτησαν κριτικά τη φιλοσοφία από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες τους, και στάθηκαν ιδιαίτερα στη γερμανική κλασική φιλοσοφία (Καντ – Χέγκελ – Φόϋερμπαχ).
Αφομοίωσαν δημιουργικά και αξιοποίησαν ό,τι θετικό στοιχείο υπήρχε στους υλιστές αλλά και στους ιδεαλιστές.
Στο φιλοσοφικό σύστημα του Χέγκελ ανακάλυψαν τη βασική εσωτερική του αντίθεση ανάμεσα στο σύστημα (ιδεαλιστικό) και τη μέθοδο (διαλεκτική).
Απέρριψαν το σύστημα (τον ιδεαλισμό) και μετέπλασαν τη διαλεκτική του μέθοδο, παίρνοντας το λογικό πυρήνα της, την ιδέα της ανάπτυξης με αιτία την πάλη των αντιθέτων.
Ένωσαν όμως οργανικά τον υλισμό με τη διαλεκτική και έτσι γεννήθηκε μια καινούρια ποιότητα, μια ανώτερη, ριζικά διαφορετική μορφή φιλοσοφικής σκέψης και ερμηνείας του κόσμου.
Με αυτόν τον οργανικό συνδυασμό γεννιέται η τρίτη ιστορική μορφή του υλισμού, ο μαρξιστικός Διαλεκτικός Υλισμός.
Ο ίδιος ο Μαρξ προσδιόρισε τη διαφορά της Χεγκελιανής διαλεκτικής από τη δική του:
«Η διαλεκτική μου μέθοδος δεν είναι μόνο ριζικά διαφορετική από τη χεγκελιανή, μα είναι το κατευθείαν αντίθετό της. Για τον Χέγκελ το προτσές της νόησης, που με το όνομα Ιδέα το μετατρέπει μάλιστα σε αυθυπόστατο υποκείμενο, είναι ο δημιουργός του πραγματικού, που αποτελεί μονάχα το εξωτερικό του φανέρωμα. Για μένα, αντίστροφα, το ιδεατό δεν είναι παρά το υλικό, μεταφρασμένο και μετασχηματισμένο στο ανθρώπινο κεφάλι».
Η Υλιστική αντίληψη της Ιστορίας
Ο προμαρξιστικός υλισμός, παρά τα θετικά στοιχεία, έκανε παραχωρήσεις στον ιδεαλισμό, δεν επέκτεινε τον υλισμό του και στα κοινωνικά φαινόμενα, δεν έδωσε υλιστική ερμηνεία της κοινωνικής ζωής και δράσης των ανθρώπων.
Οι υλιστές -πριν από τον Μαρξ- εξέταζαν την κοινωνία και τα κοινωνικά φαινόμενα με τρόπο ιδεαλιστικό.
Αυτό που κατάφερε ο Μαρξ ήταν η διείσδυση στην ουσία της ιστορικής πορείας κι η ανακάλυψη της νομοτελειακής αντικειμενικής κίνησης της Ιστορίας.
Ο Λένιν έγραφε:
«Βαθαίνοντας και αναπτύσσοντας τον φιλοσοφικό υλισμόο Μαρξ τον ολοκλήρωσε, επέκτεινε τη γνώση του για τη φύση στη γνώση της ανθρώπινης κοινωνίας. […] Ο ιστορικός υλισμός του Μαρξ στάθηκε η πιο μεγάλη κατάκτηση της επιστημονικής σκέψης».
Αυτό σημαίνει ότι στην κοινωνική φιλοσοφία ο μαρξισμός έφερε τη ριζικότερη στροφή, ανατροπή και την αποφασιστικότερη νίκη του υλισμού και της διαλεκτικής.
Η ουσία της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας εκφράστηκε από τον Μαρξ:
«Δεν είναι η συνείδηση των ανθρώπων που καθορίζει το Είναι τους, μα αντίθετα, το κοινωνικό Είναι τους καθορίζει τη συνείδησή τους. […] Οι άνθρωποι δημιουργούν την ίδια τους την ιστορία, τη δημιουργούν όμως όχι όπως τους αρέσει, όχι μέσα σε συνθήκες που οι ίδιοι διαλέγουν, μα μέσα σε συνθήκες που υπάρχουν άμεσα, που είναι δοσμένες και που κληροδοτήθηκαν από το παρελθόν. Η παράδοση όλων των νεκρών γενεών βαραίνει σαν βραχνάς στο μυαλό των ζωντανών».
Η μαρξιστική φιλοσοφία -Διαλεκτικός και Ιστορικός Υλισμός- μελετάει τους γενικούς αντικειμενικούς νόμους της κίνησης, αλλαγής, εξέλιξης και ανάπτυξης της φύσης, της κοινωνίας.
Είναι το επιστέγασμα της μακρόχρονης ανάπτυξης ολόκληρου του φιλοσοφικού στοχασμού της ανθρωπότητας, το θεωρητικό θεμέλιο της πολιτικής οικονομίας και του επιστημονικού σοσιαλισμού.
Είναι η κοσμοθεωρία της εργατικής τάξης, ο αδιάλλακτος εχθρός κάθε είδους ιδεαλισμού, κάθε μορφής της αστικής ιδεολογίας και πράξης.
Η φιλοσοφία μετατρέπεται σε αληθινή επιστήμη
Την εποχή που εμφανίστηκε ο μαρξισμός το πρόβλημα της σχέσης φιλοσοφίας και επιστήμης ήταν επίκαιρο.
Οι επιμέρους επιστήμες κατέκτησαν περιοχές που παραδοσιακά ανήκαν στη φιλοσοφία.
Η ίδια φιλοσοφία τέθηκε υπό αμφισβήτηση, η παλιά φιλοσοφία είχε χρεοκοπήσει.
Δυο λύσεις, διαμετρικά αντίθετες, δόθηκαν στο πρόβλημα:
- Αρχικά ήταν ο θετικισμός του Α. Κοντ που δεν κατανόησε τη διαλεκτική σχέση Φιλοσοφίας – Επιστήμης, τις διαχώρισε κι ισχυρίστηκε πως η επιστήμη δεν έχει την ανάγκη τη φιλοσοφία γιατί «η επιστήμη είναι η ίδια φιλοσοφία» και μπορεί να προσφέρει τη «θετική γνώση» του κόσμου.
- Η άλλη ήταν του Μαρξ, που καταδίκασε το διαχωρισμό τους και βάζοντας τέλος στις αξιώσεις της φιλοσοφίας να είναι η «Επιστήμη των επιστημών».
Ο Μαρξ απέδειξε τη διαλεκτική τους ενότητα, την αλληλοσύνδεση και τον αλληλοπροσδιορισμό τους.
Για τον Μαρξ η φιλοσοφία είναι μια επιστήμη που ούτε υποτάσσει, ούτε αντικαθιστά, ούτε υποτάσσεται στις ειδικές επιστήμες.
Φιλοσοφία και επιστήμη είναι αδιαχώριστες, μεταξύ τους δεν μπορεί να υπάρχει αδιαπέραστο τείχος.
Οι επιμέρους επιστήμες (π.χ. φυσική, βιολογία κτλ) μελετούν συγκεκριμένες μορφές κίνησης της ύλης, τις ιδιότητες, ιδιομορφίες και τους αντικειμενικούς νόμους αυτών και διατυπώνουν τα συμπεράσματά τους σε δικό τους, ειδικό σύστημα εννοιών.
Με τις επιστημονικές τους κατακτήσεις προσφέρουν το υλικό, την επιστημονική βάση, που έχει ανάγκη η φιλοσοφία για να θεμελιώσει και να στηρίξει τα δικά της πορίσματα.
Η φιλοσοφία μελετά τον κόσμο στο σύνολό του, σαν ενιαίο σύστημα, όπως ακριβώς υπάρχει, σε αδιάκοπη κίνηση, αλλαγή, ανάπτυξη, αναζητεί τους γενικούς αντικειμενικούς νόμους ολόκληρης της πραγματικότητας.
Τις απόψεις της η φιλοσοφία τις διατυπώνει στο δικό της φιλοσοφικό εννοιολογικό σύστημα, προσφέροντας την πιο γενική και αφηρημένη γνώση, και γι’ αυτό είναι κοσμοθεωρία.
Μ’ αυτή τη γνώση εξοπλίζει τις επιμέρους επιστήμες και τις βοηθάει να κατανοήσουν και να λύσουν τα δικά τους, ειδικά προβλήματα.
Στις διάφορες βαθμίδες της ιστορικής ανάπτυξής της ως επιστήμη, η φιλοσοφία καταπιάστηκε με τη λύση διάφορων φιλοσοφικών προβλημάτων, που δεν είχαν το ίδιο βάρος και σημασία.
Τέθηκε το πρόβλημα ποιο είναι το πιο βασικό απ’ αυτά. Ορισμένοι θεώρησαν τη σχέση σώματος – ψυχής, άλλοι εάν ο κόσμος είναι ή όχι αιώνιος κι άλλα.
Ο Φ. Ενγκελς στο έργο του «Ο Λουδοβίκος Φόϋερμπαχ και το τέλος της γερμανικής κλασικής φιλοσοφίας» γράφει:
«Το ύψιστο ζήτημα κάθε φιλοσοφίας, ιδιαίτερα της νεότερης φιλοσοφίας, είναι το ζήτημα της σχέσης της νόησης με το Είναι, του πνεύματος με τη φύση».
Οι έννοιες «Είναι» (φύση, ύλη) και «Νόηση» (πνεύμα – συνείδηση) είναι οι πιο γενικές και αφηρημένες, όλα τα φαινόμενα κατατάσσονται είτε στα υλικά (αυτά που υπάρχουν έξω κι ανεξάρτητα από τη συνείδησή μας), είτε στα πνευματικά (αυτά που υπάρχουν μονάχα στη συνείδησή μας).
Από τη λύση της σχέσης Είναι – Νόησης, εξαρτάται και η λύση, η απάντησή μας, στα υπόλοιπα προβλήματα με τα οποία ασχολείται η φιλοσοφία.
Από τη λύση του βασικού προβλήματος εξαρτάται η πρακτική δράση των ανθρώπων, η πάλη τους για την αλλαγή της κοινωνίας.
Το βασικό πρόβλημα της φιλοσοφίας έχει δυο πλευρές:
Πρώτη είναι η οντολογική, που ζητά να απαντήσουμε στην ερώτηση:
«Ποιος παράγοντας είναι πρωτεύων και ποιος δευτερεύων, το Είναι (η ύλη, η φύση) ή η νόηση (το πνεύμα – η συνείδηση);»
Η μαρξιστική φιλοσοφία θεωρεί πρωτεύον το είναι, τη φύση, την ύλη και δευτερεύον τη νόηση, το πνεύμα, τη συνείδηση που είναι αντανάκλαση του Είναι.
Η μαρξιστική φιλοσοφία διατυπώνει διαφορετική αντίληψη για την ύλη, κίνηση, χώρο, χρόνο, νομοτέλεια, τη σχέση φύσης – ανθρώπου – συνείδησης κλπ.
Δεύτερη πλευρά είναι η γνωσιολογική, που μας επιβάλλει να λύσουμε το πρόβλημα της γνωσιμότητας του κόσμου, να απαντήσουμε στην ερώτηση:
«Είναι ικανή η ανθρώπινη νόηση να γνωρίσει την αντικειμενική πραγματικότητα; Είμαστε ικανοί να γνωρίσουμε τον Κόσμο;»
Η μαρξιστική φιλοσοφία λέει:
«Ναί! Η γνώση είναι δυνατή»,
απορρίπτοντας, τόσο το σκεπτικισμό όσο και τον αγνωστικισμό, θεωρώντας πως η άρνηση της γνωσιμότητας υποβιβάζει την επιστήμη, ανοίγει το δρόμο στο συμβιβασμό επιστήμης και θρησκείας (γνώσης και πίστης).
Λύνοντας τη γνωσιολογική πλευρά, η μαρξιστική φιλοσοφία διαμόρφωσε μία νέα θεωρία της γνώσης, της αλήθειας (σχετικής – απόλυτης), για την πράξη σαν βάση και κριτήριο της αλήθειας κλπ.
Η μαρξιστική φιλοσοφία – ο Διαλεκτικός και Ιστορικός Υλισμός – είναι αληθινή επιστήμη, προσφέρει επιστημονική, αντικειμενική λύση σε κάθε πρόβλημα που προκύπτει από την επιστημονική και κοινωνική πρόοδο.
Ο Λένιν έλεγε πως:
«Ο φιλοσοφικός υλισμός, είναι η μοναδική συνεπής φιλοσοφία που παραμένει πιστή σ’ όλα τα πορίσματα των φυσικών επιστημών».
Η ουσία κι ο Κοινωνικός ρόλος της Φιλοσοφίας
Την ουσία της μαρξιστικής επανάστασης στη φιλοσοφία τη διατύπωσε ο ίδιος ο Μαρξ στις «Θέσεις για τον Φόϋερμπαχ», που έγραψε το 1845 (δημοσιεύτηκαν το 1888) τις οποίες ο Φ. Ενγκελς τις χαρακτήρισε σαν:
«Το πρώτο ντοκουμέντο όπου έχει ριχθεί ο μεγαλοφυής σπόρος της νέας κοσμοθεωρίας».
Η 11η κι η τελευταία θέση εκφράζει την πεμπτουσία της επανάστασης:
«Οι φιλόσοφοι μονάχα εξηγούσαν με διαφορετικούς τρόπους τον κόσμο, το ζήτημα όμως είναι να τον αλλάξουμε».
Το πόσο σπουδαία ήταν η προσφορά του Μαρξ στην δημιουργία του Διαλεκτικού Υλισμού που πήρε και το όνομά του, δείχνουν τα λόγια του Φ. Ένγκελς σε σχετική ερώτηση που του έγινε μετά το θάνατο του φίλου του:
«Δεν μπορώ ούτε ο ίδιος να αρνηθώ ότι πριν, και στο διάστημα της 40χρονης συνεργασίας μου με τον Μαρξ, έχω κι εγώ κάποιο ανεξάρτητο μερτικό στο θεμέλιωμα της θεωρίας και ιδιαίτερα στην επεξεργασία της.
Όμως, το μεγαλύτερο μέρος από τις κατευθυντήριες βασικές ιδέες […] ανήκουν στον Μαρξ. Εκείνο που πρόσφερα εγώ […] μπορούσε βέβαια να το ‘χει κάνει ο Μαρξ χωρίς εμένα.
Ό,τι έδωσε ο Μαρξ, δε θα το κατάφερνα εγώ μονάχος. Ο Μαρξ στεκόταν πιο ψηλά, έβλεπε πιο μακριά και το βλέμμα του αγκάλιαζε περισσότερα και ταχύτερα από όλους εμάς τους άλλους.
Ο Μαρξ ήταν μεγαλοφυΐα, εμείς το πολύ-πολύ, νάμασταν ταλέντα. Χωρίς αυτόν, η θεωρία δε θα ήταν σήμερα καθόλου αυτή που είναι. Γι’ αυτό δικαίως φέρνει το όνομά του».
