Η Λαϊκή Εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα – Επίλογος
Τα Λαϊκά Δικαστήρια
Συνέχεια από το 1ο Μέρος
Μία από τις πιο δημοφιλείς μεταρρυθμίσεις του ΕΑΜ αφορούσε τα λαϊκά δικαστήρια.
Τρεις τύποι δικαστηρίων εισήχθησαν στην Ελεύθερη Ελλάδα:
- Ένα λαϊκό δικαστήριο το οποίο εκλέγονταν σε κάθε κοινότητα και δήμο,
- ένα αναθεωρητικό δικαστήριο το οποίο ασχολούνταν με τις υποθέσεις των εφέσεων και
- ένα ανώτερο δικαστήριο για τις εφέσεις από τα αναθεωρητικά δικαστήρια.
Σε όλα τα δικαστήρια οι διαδικασίες ήταν ανοιχτές στο ακροατήριο και χωρίς νομικά έξοδα. Όλοι οι εκπαιδευμένοι δικηγόροι εξαιρούνταν.
Οι δικηγόροι αντικαταστάθηκαν από:
«Ηλικιωμένους ανθρώπους που ήταν σοφοί, είχαν μεγάλη εμπειρία και είχαν καλές σχέσεις με όλους στο χωριό. Μερικές φορές το ΕΑΜ επέλεγε κάποιους ανθρώπους που είχαν δώσει το καλό παράδειγμα σε όλους».[1]
Ο προπολεμικός αστικός και ποινικός κώδικάς είχαν ισχύ νόμου στην Ελεύθερη Ελλάδα.
Παράλληλα, ωστόσο αναγνωρίζονταν οι παλιές νομικές αρχές των χωριών και οι θεσμοί βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό στο εθιμικό δίκαιο, ειδικά στην αρχή της συμφιλίωσης.[2]
Ένα δημοφιλές σύνθημα ήταν ότι η λαϊκή δικαιοσύνη θα αποδείξει την επιτυχία της από τον αριθμό των διακανονισμών εκτός δικαστηρίων.
Από τους συμμετέχοντες στα λαϊκά δικαστήρια των χωριών λίγοι μπορούσαν να διαβάσουν ή να γράψουν, έτσι ελάχιστες πρακτικά διασώθηκαν από προφορικές και γραπτές μαρτυρίες ανθρώπων που ήταν αυτόπτες μάρτυρες στη διαδικασία, που είναι και οι μόνες ουσιαστικά πηγές.
Τα λαϊκά δικαστήρια στα χωριά αντιμετώπιζαν κυρίως μικρά αδικήματα χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν βρέθηκαν σε θέση να καθορίζουν και σημαντικές διαφορές ανάμεσα στους κατοίκους των χωριών όπως ήταν η ανάγκη για αγροτική μεταρρύθμιση, η προστασία των κοινοτικών δασών και τα χορτολειβαδικά δικαιώματα επί των βοσκοτόπων.
Μία τέτοια περίπτωση περιγράφει στην προφορική του μαρτυρία ο Δημήτρης Μανιώτης:
«Το πρώτο πράγμα που συνέβη στο χωριό μας όταν η εξουσία του ΕΑΜ αυξήθηκε ήταν να δικάσουμε τον τσιφλικά. Υπήρχε απόφαση του ΕΑΜ για Λαϊκή Δημοκρατία και μείς είχαμε στην περιοχή μας Λαϊκή Δημοκρατία. Είχα δικαστήρια και ανώτερα δικαστήρια.
Ανήκαν στο λαό, πράγμα που σημαίνει ότι ο τσιφλικάς δεν μπορεί να είχε ανθρώπους να καλλιεργούν τα χωράφια του και μετά να παίρνει το μισό της παραγωγής τους.
Τότε ο τσιφλικάς έκανε έκκληση στο ανώτερο δικαστήριο και λέει ότι πρόκειται να καλλιεργήσει αυτά τα εδάφη μόνος του. τότε ο πρόεδρος του χωριού λέει στους δικαστές.
Αν καλλιεργήσει όλα τα χωράφια μόνος του θα έχει όλη την παραγωγή για τον εαυτό του και κανένας άλλος δεν θα πάρει τίποτε.
Έτσι οι δικαστές αποφάσισαν ότι ο πρόεδρος είχε δίκιο και τα χωράφια διαμοιράστηκαν στον πληθυσμό σύμφωνα με τα μέλη της οικογένειας που είχε ο καθένας. Αυτή η απόφαση ήταν σύμφωνη με τη δικαιοσύνη του ΕΑΜ και το πνεύμα της Λαϊκής Δημοκρατίας».[3]
Η Λαϊκή Εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα – Επίλογος
Η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης
Η τεράστια ανάπτυξη του εθνικού απελευθερωτικού κινήματος, η απελευθέρωση μεγάλων περιοχών της χώρας και η ανάγκη για συντονισμό του αγώνα έκαναν απαραίτητη τη δημιουργία ενός κεντρικού πολιτικού οργάνου το οποίο θα αναλάμβανε την ηγεσία του ένοπλου αγώνα και των απελευθερωμένων περιοχών.
Η ανάγκη αυτή σηματοδότησε το ξεκίνημα της δεύτερης φάσης.
Οι πρώτες μήνες του 1944 ήταν μία κρίσιμη στιγμή για την ελληνική αντίσταση.
Κατά τους μήνες Φεβρουάριο – Μάρτιο το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και άλλες αντιστασιακές οργανώσεις είχαν υπογράψει ανακωχή, η οποία τελείωνε τις αψιμαχίες ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ.
Την ίδια στιγμή η αξιοπιστία της εξόριστης κυβέρνησης στο Κάϊρο και του βασιλιά Γεωργίου είχε φτάσει στο πολύ χαμηλά επίπεδα εξαιτίας της επιμονής του βασιλιά να επιστρέψει στην Ελλάδα ύστερα από την Απελευθέρωση.
Κατά τη διάρκεια του χειμώνα 1943-1944 το ΕΑΜ είχε προσεγγίσει τον Γεώργιο Παπανδρέου και άλλες προσωπικότητες του πολιτικού κόσμου και τους είχε προσφέρει τη θέση του επικεφαλής της προσωρινής κυβέρνησης του βουνού.
Ο Παπανδρέου απέρριψε την πρόταση επειδή το Κομμουνιστικό Κόμμα είχε ισχυρό έλεγχο επί του ΕΑΜ.
Ωστόσο, μέλη της αριστερής πτέρυγας των Φιλελευθέρων και των Σοσιαλδημοκρατών όπως ο καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου Α. Σβώλος, απάντησαν θετικά.
Τον Ιανουάριο 1944, η 10η Ολομέλεια του ΚΚΕ, του κυρίου εταίρου του ΕΑΜ αποφάσισε να προτείνει τη δημιουργία στην Ελεύθερη Ελλάδα ενός:
«Κυβερνητικού οργάνου ενότητας και απελευθέρωσης».
Στις 10 Μαρτίου 1944, η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) ορκίστηκε ως η ανώτερη πολιτική εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα.
Επικεφαλής της ήταν ο Συνταγματάρχης Μπακιρτζής και κυριαρχούνταν από κομμουνιστές με πιο εξέχουσα μορφή τον γραμματέα του κόμματος Γ. Σιάντο, ο οποίος ανέλαβε τη Γραμματεία Εσωτερικών της ΠΕΕΑ.
Παρά την κυριαρχία του ΚΚΕ οι διακηρύξεις της ΠΕΕΑ ήταν μετριοπαθείς καθώς το ΕΑΜ έλπιζε ότι μπορούσε να επιτύχει και μη κομμουνιστική υποστήριξη.
Πράγματι μέχρι τον Απρίλιο 1944 η ΠΕΕΑ είχε επιτύχει μία ευρεία πολιτική βάση με τον μη κομμουνιστή καθηγητή Α. Σβώλο να γίνεται πρόεδρος και δύο Φιλελεύθερους να αναλαμβάνουν υπουργεία.[4]
Η Λαϊκή Εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα – Επίλογος
Σύμφωνα με την Ιδρυτική της Διακήρυξη η Πολιτική Επιτροπή ανέλαβε τον έλεγχο των αντάρτικων δυνάμεων και τη διοίκηση των απελευθερωμένων περιοχών στην Ελεύθερη Ελλάδα.
Επιπρόσθετα, ανέλαβε:
«Την εξασφάλιση των ατομικών ελευθεριών του λαού στις ελεύθερες περιοχές, το σεβασμό της ατομικής ιδιοκτησίας καθώς και την εξασφάλιση της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης. Την ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών του λαού και την περίθαλψη και προστασία των θυμάτων του πολέμου και της βίας των κατακτητών».[5]
Με την Εγκύκλιο 1
«Προς όλα τα όργανα Τοπικής Αυτοδιοίκησης»
η Γραμματεία Εσωτερικών της ΠΕΕΑ ανακοίνωνε τους σκοπούς της για το θεσμό περιγράφοντας την αυτοδιοίκηση ως:
«Θεμέλιο της αυριανής μεταπολεμικής αναδημιουργίας»,
που έπρεπε από τώρα να φροντίσει τις ανάγκες του λαού της Ελεύθερης Ελλάδας που τόσο επιβαρυνόταν από τις ανάγκες του πολέμου.
Σε αυτό το πλαίσιο, συστηματοποιήθηκαν οι προηγούμενοι κώδικες τοπικής αυτοδιοίκησης και επικυρώθηκε η ισχύς των διατάξεων για τη λαϊκή αυτοδιοίκηση και δικαιοσύνη.[6]
Κάθε κοινότητα, δήμος, επαρχία και νομός διοικούνταν από συμβούλια τα οποία επικουρούνταν στο έργο τους από λαϊκές επιτροπές (λαϊκής ασφάλειας, σχολική, εκκλησιαστική, κοινωνικής πρόνοιας, επισιτισμού και εξελεγκτική).
Σε κάθε κοινότητα και δήμο λειτουργούσε λαϊκό δικαστήριο και σε κάθε έδρα παλιού ειρηνοδικείου αναθεωρητικό δικαστήριο.
Επιπρόσθετα διορίζονταν ένας διοικητικός αντιπρόσωπος σε κάθε επαρχία, με αρμοδιότητα την:
«Καθοδήγηση και παρακολούθηση των οργάνων της αυτοδιοίκησης».
Η αυτοδιοίκηση ασχολήθηκε με την ίδρυση ή την εξασφάλιση λειτουργίας σχολείων και μονάδων περίθαλψης, μικρών νοσοκομείων και φαρμακείων.
Οι δάσκαλοι και οι ιατροί πληρώνονταν από την αυτοδιοίκηση.
Επενέβη στο ζήτημα της αγοράς εργασίας, καθορίζοντας σε ορισμένες περιπτώσεις ημερομίσθια και ορίζοντας εκ περιτροπής εργασία σε κοινοτικά έργα.
Ως αποτέλεσμα πραγματοποιήθηκαν δημόσια έργα, επισκευές γεφυρών και δημόσιων δρόμων αλλά και νέα έργα όπως ο ηλεκτροφωτισμός των κοινοτήτων.
Σε ορισμένες περιοχές, εφαρμόστηκε και ο θεσμός του λαϊκού πρατηρίου το οποίο διέθετε σε φτηνές τιμές εμπορεύματα όπως αλάτι, σταφιδίνη και τσιγαρόχαρτα, τα οποία αγόραζε με πόρους από το δημοτικό ταμείο και από τους συνεταιρισμούς σε μεγάλες ποσότητες και τα πουλούσε με μικρό κέρδος.
Παράλληλα ενισχύθηκαν οι πιο αδύναμες περιοχές της Ελεύθερης Ελλάδας, όπως η Ήπειρος, και τα θύματα των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των Γερμανών, οι οποίοι από το φθινόπωρο του 1943 μεθοδικά κατέστρεφαν εξολοκλήρου χωριά με αλλεπάλληλες επιχειρήσεις.
Αυτή η κατάσταση, εκτός από την άμεση τρομοκρατία αποτελούσε και μια μορφή οικονομικού πολέμου καθώς καταστρέφοντας όλες τις παραγωγικές υποδομές (ζώα, σοδειές, αποθηκευτικούς χώρους, δέντρα)
οι Γερμανοί διέλυαν την παραγωγική βάση της Ελεύθερης Ελλάδας και υπονόμευαν πολλαπλά τις δυνατότητες δράσης του ΕΛΑΣ.
Το ότι σε αυτήν την κατάσταση δεν επήλθε κατάρρευση του αντιστασιακού πλέγματος ούτε σοβαρή επισιτιστική κρίση, πρέπει να οφείλεται σε ένα σημαντικό δίκτυο αλληλοϋποστήριξης των περιοχών της Ελεύθερης Ελλάδας.
Εκτός από τη φορολογία και τα αποθέματα που διαχειριζόταν κεντρικά η Επιμελητεία του Αντάρτη (ΕΤΑ) και που μπορούσε να διανείμει στη μια ή την άλλη περίπτωση, εκτεταμένες ήταν οι πρωτοβουλίες εράνων υπέρ των «πυροπαθών», που συγκέντρωνε κυρίως η Εθνική Αλληλεγγύη και προωθούσε στη συνέχεια η ΕΤΑ προς τους έχοντες ανάγκη.
Η αυτοδιοίκηση διοργάνωσε κινητοποιήσεις και συλλαλητήρια από τις αποκλεισμένες περιοχές για την απόσπαση βοήθειας από τις επιτροπές του Ερυθρού Σταυρού.
Η Επιτροπή πιστεύοντας πως:
«Η δύναμη της πηγάζει από το λαό και από το λαό αντλούνται όλες οι εξουσίες»,
ανέλαβε την υποχρέωση να διεξάγει ελεύθερες εκλογές για:
«Εθνικό Συμβούλιο, που θα αποτελείται από αντιπροσώπους του λαού εκλεγόμενους ελεύθερα…».[7]
Οι εκλογές προκηρύχθηκαν για τις 23 και 30 Απριλίου 1944. Στο έδαφος της Ελεύθερης Ελλάδας οι εκλογές
«θα διεξάγονταν με κάλπες και καθολική μυστική ψηφοφορία για την εκλογή των αντιπροσώπων από κάθε δήμο και κοινότητα»[8]
ενώ στις κατεχόμενες περιοχές:
«Η ψηφοφορία θα διεξάγονταν ανάλογα με τις συνθήκες» το οποίο σήμαινε ότι αν δεν ήταν δυνατή η μυστική ψηφοφορία με κάλπες «η εκλογή γίνεται ύστερα από τη συνεδρίαση και τις κοινές αποφάσεις των κατοίκων ή των αντιπροσώπων τους».[9]
Σύμφωνα με εαμικές πηγές πάνω από ενάμιση εκατομμύριο άνδρες και γυναίκες – που ψήφιζαν για πρώτη φορά – περισσότεροι από αυτούς που έλαβαν μέρος στις εκλογές το 1936 – ψήφισαν για να εκλέξουν το Εθνικό Συμβούλιο.
Τελικά, εκλέχθηκαν 206 αντιπρόσωποι.
Σε αυτούς προστέθηκαν 22 μέλη της Βουλής τα οποία είχαν εκλεγεί πριν την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά και είχαν επιλέξει να υποστηρίξουν το ΕΑΜ.
Ανάμεσά τους υπήρχαν καθηγητές πανεπιστημίου, στρατηγοί καθώς και δημόσιοι υπάλληλοι, παπάδες, δάσκαλοι και εργάτες, γεγονός το οποίο υποδήλωνε τη δυνατότητα του ΕΑΜ να στρατολογεί ανθρώπους από ποικίλα οικονομικά και κοινωνικά περιβάλλοντα.
Σύμφωνα με τον Γιώργη Σιάντο, γραμματέα του ΚΚΕ και γραμματέα των Εσωτερικών της ΠΕΕΑ:
«Με τα στοιχεία που έχουμε συγκεντρώσει, οι μετρημένοι ψήφοι είναι 1.025.000. Λείπουν τα 4/5 απ’ τα εκλογικά στοιχεία της Πελοποννήσου, τα περισσότερα στοιχεία της Μακεδονίας, αρκετά στοιχεία απ’ τη Θεσσαλία, την Αττικοβοιωτία και την Ηπειρο.
Κατά τις βεβαιώσεις των εθνοσυμβούλων το λιγότερο ψήφισαν 1.500.000 ως 1.800.000, χωρίς να λογαριάζουμε την Κρήτη και την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Πάρτε υπόψη σας ότι στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 1936 και προηγούμενα ψήφιζαν γύρω από το εκατομμύριο.
Οι εκλογές μας είναι μαχητικό δημοψήφισμα εθνικής ενότητας, ένας συναγερμός αγώνα, για την εθνική απελευθέρωση και τη λαοκρατία. Η συμμετοχή των γυναικών ήταν πολύ μεγάλη […]
Αυτά δείχνουν ότι η γυναίκα κατάχτησε τα δικαιώματά της με την αξία της, με τον αγώνα της. […] Με την επιτυχία αυτή, βάλαμε ένα μεγάλο αγκωνάρι για τη θεμελίωση της Λαϊκής Δημοκρατίας.
Τα στοιχεία που σας διάβασα δείχνουν ότι ξεπεράστηκαν και οι πιο αισιόδοξοι υπολογισμοί. Η θέληση του λαού ν’ αποχτήσει λαοκρατικούς θεσμούς, η θέλησή του να κυβερνήσει ξεπέρασε κάθε αισιόδοξη πρόβλεψη».[10]
Ωστόσο το Εθνικό Συμβούλιο, είχε σύντομη ζωή.
Αδράνησε ύστερα από τις διαπραγματεύσεις ανάμεσα στους εκπροσώπους του ΕΑΜ και την εξόριστη κυβέρνηση στο Κάϊρο, που οδήγησαν στη συγκρότηση της Κυβέρνησης της Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Ύστερα από το Μάιο 1944, το Συμβούλιο δεν συνεδρίασε ξανά και επίσημα διαλύθηκε τον Νοέμβριο 1944.
Αντί να αποτελέσει το θεμέλιο για τη μετάβαση στο νέο κοινωνικο-οικονομικό σχηματισμό, υποβιβάστηκε σε διαπραγματευτικό όπλο του ΕΑΜ με τους αστούς πολιτικούς στο Κάϊρο.
Η Λαϊκή Εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα – Επίλογος
Συμπεράσματα
Oι θεσμοί της λαϊκής αυτοδιοίκησης και εξουσίας αναδύθηκαν μέσα στις συνθήκες της Κατοχής ως απάντηση στο πιεστικό ερώτημα:
Με ποιο τρόπο πρέπει να οργανωθεί ένας χώρος αυτονομημένος από κάθε κεντρική εξουσία στη βάση της εξυπηρέτησης των αναγκών του ένοπλου αγώνα εναντίον των κατακτητών και στα πλαίσια μίας κλειστής και όσο το δυνατόν περισσότερο αυτάρκους οικονομίας.
Το διοικητικό σύστημα που εφαρμόστηκε στην Ελεύθερη Ελλάδα ενεργοποίησε μία χωρίς προηγούμενο μαζική συμμετοχή στην τοπική κυβέρνηση.
Η ανάδειξη της γενικής συνέλευσης ως κυρίαρχου οργάνου, η δημοκρατική εκλογή, έλεγχος και ανακλητότητα των αντιπροσώπων, η ισοτιμία γυναικών και ανδρών αλλά και η επιδίωξη επίτευξης συμβιβασμού στα λαϊκά δικαστήρια με διαδικασίες δωρεάν για τους διαδίκους και η επιβολή ποινών με σκοπό τη βελτίωση του υπαίτιου αποτελούσαν ριζοσπαστικά μέτρα τα οποία είχαν άμεση επίδραση στις συλλογικές πρακτικές και νοοτροπίες.
Παρόλο που υπάρχει μία σημαντική διάσταση απόψεων σχετικά με τις πολιτικές του ΕΑΜ δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στα χωριά η λαϊκή αυτοδιοίκηση και η λαϊκή δικαιοσύνη ήταν μία πραγματικότητα.
Και το πιο σημαντικό ήταν μια πραγματικότητα η οποία είχε καταλυτικές συνέπειες για τον πληθυσμό και έγινε ένας σημαντικός παράγοντας στις μεταπολεμικές εξελίξεις.
Τα λόγια του αρχηγού της Βρετανικής Αποστολής στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Κατοχής Συνταγματάρχη Κρις Γουντχάουζ, ο οποίος κάθε άλλο παρά συμπαθών προς το ΕΑΜ μπορεί να χαρακτηριστεί, περιέχουν μεγάλο βαθμό αναγνώρισης του ρόλου του ΕΑΜ:
«Έχοντας αποκτήσει τον έλεγχο όλης σχεδόν της χώρας, αν εξαιρέσουμε τους κυριότερους συγκοινωνιακούς κόμβους που χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί, είχε δημιουργήσει πράγματα που δεν είχε γνωρίσει ποτέ η Ελλάδα.
Οι επικοινωνίες στις ορεινές περιοχές με τον ασύρματο, με αγγελιοφόρους, με τηλέφωνα, ποτέ δεν ήταν τόσο άρτιες είτε πριν είτε μετά. Ακόμα και οι δρόμοι είχαν βελτιωθεί και χρησιμοποιούνταν από το ΕΑΜ- ΕΛΑΣ.
Οι τηλεπικοινωνίες τους, που περιλάμβαναν και ασυρμάτους, εκτείνονταν ως την Κρήτη και ως τη Σάμο, όπου δρούσαν ήδη αντάρτες. Τα δώρα του τεχνικού και πνευματικού πολιτισμού είχαν βρει το δρόμο τους προς τα βουνά για πρώτη φορά.
Σχολεία, αυτοδιοίκηση, δικαστήρια, δημόσιες υπηρεσίες, που είχαν κλείσει με τον πόλεμο, λειτουργούσαν και πάλι. Θέατρα, εργοστάσια, τοπικά κοινοβούλια, λειτουργούσαν για πρώτη φορά. Οργανώθηκε κοινοτική ζωή, στη θέση του πατροπαράδοτου ατομικισμού του Έλληνα αγρότη».[11]
Σημειώσεις:
[1]. Προφορική μαρτυρία Βασίλη Κάιλα, 4/7/1996.
[2]. Γ. Μπέϊκος: Η Λαϊκή εξουσία στην Ελεύθερη Ελλάδα, 2 τόμοι, Αθήνα 1979 σελ. 46.
[3]. Προφορική μαρτυρία Δημήτρη Μανιώτη, 5/7/1996.
[4]. Στις 18 Απριλίου 1944 η ΠΕΕΑ παίρνει την οριστική διοικητική μορφή και αποτελείται από τους Αλ. Σβώλο (Πρόεδρο), Ευρ. Μπακιρτζή (αντιπρόεδρο) και μέλη τους: Γ. Σιάντο, Ηλ. Τσιριμώκο, Κ. Γαβριηλίδη, Εμμ. Μάντακα, Π. Κόκκαλη, Αγγ. Αγγελόπουλο, Γ. Γεωργαλά, Νικ. Ασκούτση, Σταμ. Χατζήμπεη.
[5]. «Ιδρυτική Διακήρυξη ΠΕΕΑ», στο ΠΕΕΑ, Επίσημα Κείμενα. Πράξεις και Αποφάσεις, Έκδοση Αρχείου Εθνικής Αντίστασης σελ. 5-6.
[6]. Πράξη 4, «Διατάξεις για την Αυτοδιοίκηση» στο ΠΕΕΑ, Επίσημα Κείμενα. Πράξεις και Αποφάσεις, Έκδοση Αρχείου Εθνικής Αντίστασης σελ. 11.
[7]. «Ιδρυτική Διακήρυξη ΠΕΕΑ», στο ΠΕΕΑ. Επίσημα Κείμενα. Πράξεις και Αποφάσεις, Έκδοση Αρχείου Εθνικής Αντίστασης σελ. 5-6.
[8]. Πράξις 6, «Τρόπος εκλογής μελών Εθνικού Συμβουλίου» στο ΠΕΕΑ. Επίσημα Κείμενα. Πράξεις και Αποφάσεις, Έκδοση Αρχείου Εθνικής Αντίστασης σελ. 14-15.
[9]. Στο ίδιο.
[10]. Εθνικό Συμβούλιο – Περιληπτικά πρακτικά της πρώτης συνόδου του, έκδοση Κοινότητας Κορυσχάδων Ευρυτανίας σελ. 118-124.
[11]. C.M.Woodhouse: The apple of Discord: a survey of recent Greek politics in their international setting, Λονδίνο 1948, σελ. 146-147.
Πηγή: Historical Quest
