Η κρίση της σχολικής εκπαίδευσης στην ΕΣΣΔ – Επίλογος
Ομιλία του Ντ. Π. Κιριένκο στην πρακτική – επιστημονική συνδιάσκεψη που έγινε στη Μόσχα στο διάστημα 27-29 Απρίλη 2004 με θέμα:
«Το διεθνές κομμουνιστικό και αριστερό κίνημα στις συνθήκες της ιμπεριαλιστικής παγκοσμιοποίησης». Ο πλήρης τίτλος της ομιλίας είναι «Η μαρξιστική αντίληψη ανάπτυξης του συστήματος εκπαίδευσης και η κρίση της σχολικής εκπαίδευσης στην ΕΣΣΔ».
Διαβάστε το 2ο Μέρος
Το σταδιακό σπάσιμο του Ενιαίου Συστήματος Εκπαίδευσης
Το 8ο κεφάλαιο που γράφτηκε από τον Ν. Μ. Σαχμάεφ ήταν εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στην αστική ιδέα της εξειδίκευσης μέσα στην εκπαίδευση.
Μάλιστα, σε αυτό το κεφάλαιο, η συνύπαρξη του πολυτεχνικού σχολείου με την εξειδίκευση εξεταζόταν όχι από την άποψη του μαρξισμού (και σε αυτή την περίπτωση ο παραλογισμός της ήταν υπερβολικά ολοφάνερος),
αλλά στη βάση της χυδαίας επεξεργασίας των ντοκουμέντων και των αποφάσεων των πρώτων χρόνων της σοβιετικής εξουσίας και είναι βγαλμένα από τη συρραφή τσιτάτων.
Για παράδειγμα, θέτοντας το ερώτημα:
«…και πώς να συνυπάρξει η διαφοροποίηση της εκπαίδευσης με το ότι το σχολείο της σοσιαλιστικής κοινωνίας, ως προς την κοινωνική του ουσία, θα πρέπει να είναι ενιαίο;».
Ο Σαχμάεφ απαντά σε αυτό κατ’ αυτόν τον τρόπο:
«Η αρχή της ενότητας του σχολείου μας εξασφαλίζεται: από την πρόσβαση στο σχολείο για όλα τα παιδιά, από την απουσία κοινωνικών, εθνικών και ταξικών φραγμών, από την ενότητα των σκοπών και των καθηκόντων,
την ενότητα του βασικού περιεχομένου της διδακτικής και διαπαιδαγωγητικής δουλιάς, την ενότητα των διδακτικών σχεδίων και προγραμμάτων σε όλες τις ενωσιακές δημοκρατίες, την ομοιότητα των δικαιωμάτων για τους αποφοίτους των σχολείων.
Είναι ολοφάνερο, πως εάν δεν παραβιάζουν τους προαναφερθέντες όρους, η διαφοροποίηση στη διδασκαλία δεν θα είναι αντίθετη προς την ενότητα του σχολείου μας».1
Στη συνέχεια στηριζόμενος στις «Βασικές αρχές για το ενιαίο εργασιακό σχολείο» που επεξεργάσθηκε η Κρατική Επιτροπή για την παιδεία το 1919, όπου σε σχέση με το μέσο σχολείο αναφερόταν ότι «το κράτος χρειάζεται ειδικούς», ο Σαχμάεφ διαβεβαίωνε:
«Ο καιρός τίποτε δεν μπόρεσε να αλλάξει σε αυτή την επιχειρηματολογία. Όχι μόνο διατηρήθηκε σε ισχύ αλλά και την κατέστησε πλέον αποδεικτική».2
Αλλά βέβαια, ο Λένιν το έβλεπε αυτό διαφορετικά.
Εξετάζοντας το 1920 τα ζητήματα της πολυτεχνικής εκπαίδευσης, λαβαίνοντας υπόψη ότι τον πρώτο καιρό είχε επιτραπεί πρώιμη εξειδίκευση και ότι μερικοί σύντροφοι από αυτό έβγαζαν εσφαλμένα συμπεράσματα, υπεδείκνυε:
«Οι κρίσεις για «πολυτεχνική ή μονοτεχνική εκπαίδευση» […] που ανάφερα, αυτές οι κρίσεις είναι ριζικά λαθεμένες, και για έναν κομμουνιστή εντελώς απαράδεκτες, δείχνουν και άγνοια του προγράμματος και εντελώς κούφια «μανία» με αφηρημένα συνθήματα.
Αν είμαστε αναγκασμένοι να μειώσουμε προσωρινά το όριο ηλικίας (του περάσματος από τη γενική πολυτεχνική στην επαγγελματική-πολυτεχνική μόρφωση) από τα 17 χρόνια στα 15, «το Κόμμα θα πρέπει να θεωρεί» αυτή τη μείωση του ορίου ηλικίας «αποκλειστικά» σαν πρακτική ανάγκη, σαν προσωρινό μέτρο, που προκλήθηκε από τη φτώχεια και η ερήμωση της χώρας».3
Φαινόταν πως όλα ήταν ξεκάθαρα όμως, από κάποιο σημείο και μετά, τεράστιος αριθμός παιδαγωγών άρχισε να το διαβάζει διαφορετικά.
Δεν είναι περιττό να σημειώσουμε, ότι στη διαμόρφωση ανάλογων ιδεών μεγάλη επιρροή άσκησε η Δύση, επαινώντας και επικροτώντας εσφαλμένες αποφάσεις, καθώς και με την παραπληροφόρηση των σοβιετικών παιδαγωγών, των επιστημόνων, της ανώτατης πολιτικής καθοδήγησης.
Έτσι, υπήρξε θερμή υποστήριξη από τη Δύση των μεταρρυθμίσεων στη μαθηματική εκπαίδευση στην ΕΣΣΔ, που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ’60, για τις οποίες οι σοβιετικοί ακαδημαϊκοί Ι. Μ. Γκέλφαντ (1978), Α. Ν. Κολμογκόροφ (1980) και Μ. Γκ. Κρέϊν (1981) έλαβαν ανώτατα ισραηλινά βραβεία,
οι οποίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επακολουθείσασα απότομη πτώση της ποιότητας της προετοιμασίας των μαθητών των μέσων σχολείων στα μαθηματικά.
Ενώ την ίδια περίοδο στο Ισραήλ επανεκδίδονται και εκλαϊκεύονται τα εγχειρίδια του ξακουστού παιδαγωγού – μαθηματικού Α. Π. Κισελιόφ -τα οποία απορρίφθηκαν από το Υπουργείο Παιδείας και την Ακαδημία Παιδαγωγικών επιστημών της ΕΣΣΔ- σαν «ξεπερασμένα».
Αν και τέτοιου είδους αλλαγές δεν εύρισκαν υποστήριξη από όλους τους παιδαγωγούς, οι υπάλληλοι των υπουργείων και του κόμματος προτιμούσαν να προσανατολίζονται στους επαίνους της «Ουάσινγκτον Ποστ» και άλλων ανάλογων εκδόσεων του εξωτερικού.
Από το 1969 εμφανίζεται σειρά αποφάσεων της ΚΕ του ΚΚΣΕ, του Υπουργικού Συμβουλίου της ΕΣΣΔ, για την εξάπλωση των επαγγελματικών-τεχνικών σχολών (ΕΤΣ), καθώς και για τη βελτίωση της δουλιάς τους.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο αναπτύχθηκε ο βαθμός εισαγωγής της εξειδικευμένης διδασκαλίας και η κρίση έγινε πιο βαθιά.
Στο μεταίχμιο των δεκαετιών ’70-’80 η αναγκαιότητα περαιτέρω αλλαγών στο σύστημα εκπαίδευσης γινόταν όλο και πιο φανερή.
Τα φαινόμενα κρίσης και στασιμότητας στην κοινωνία και στο σχολείο οξύνονταν:
Η πτώση του ενδιαφέροντος των μαθητών για μάθηση, η πτώση της πειθαρχίας και της απαιτητικότητας προς τα παιδιά, η απόσπαση του σχολείου από την εργασία, η τυποποίηση της διαπαιδαγωγητικής δουλιάς, η αποξένωση μεταξύ των παιδαγωγών και των παιδιών.
Αντίστοιχες «αλλαγές» έγιναν στη δεκαετία του ’80 και αντίστοιχα βάθυνε η κρίση στο σύστημα εκπαίδευσης που ανάγκαζε να μην περιμένεις άλλο.
Η σύγχρονη περίοδος ανάπτυξης του συστήματος εκπαίδευσης έχει τις αρχές της στον Απρίλη του 1984, όταν στην Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΣΕ ψηφίστηκε απόφαση:
«Για τις βασικές κατευθύνσεις των μεταρρυθμίσεων στο γενικής εκπαίδευσης και επαγγελματικής εκπαίδευσης σχολείο»,
η οποία προέβλεπε το πέρασμα στο 11ετές σχολείο και τη δημιουργία (τότε ακόμα με την επιθυμία των μαθητών) τεσσάρων τύπων τάξεων.
Η απόφαση προέβλεπε τη βελτίωση της εργασιακής διαπαιδαγώγησης.
Όμως αρκετές φορές η προσπάθειες που γινόντουσαν για τη βελτίωση της εργασιακής μάθησης των μαθητών τελείωναν χωρίς αποτελέσματα.
Αν και είχαν ετοιμαστεί αποφάσεις για διασχολικό παραγωγικο-εκπαιδευτικό σύμπλεγμα.
Όμως ακόμα και η εφαρμογή τους στη ζωή -αυτών των ιδεών- μύριζε από τυπικότητα.
Στην κοινωνία με διαλυόμενη τη σχεδιοποιημένη οικονομία, κατ’ αρχήν δεν είναι δυνατή η απαραίτητη εργασιακή διαπαιδαγώγηση.
Αν και στις επιχειρήσεις προβλεπόταν να χρησιμοποιούνται μαθητές στην παραγωγική εργασία, αυτό δε γινόταν σοβαρά.
Απλά, στα σοβαρά, για τα εργοστάσια δεν ήταν επωφελής (δεν ήταν κερδοφόρος) και σε μια σειρά από περιπτώσεις οι μαθητές χρησιμοποιήθηκαν ως φτηνή εργατική δύναμη.
Από το 1985 το Υπουργείο Παιδείας της ΡΣΟΣΔ κάνει προσπάθειες να δημιουργήσει τις δυνατότητες για διαφοροποιημένο περιεχόμενο της εκπαίδευσης υπολογίζοντας τα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις των παιδιών.
Δημοσιεύτηκαν όχι ένα αλλά τέσσερις παραλλαγές εκπαιδευτικών σχεδίων σε όλη τη χώρα. Το 1986, δεκαέξι!
Το 1987 δημιουργήθηκε η Προσωρινή Επιστημονικο-Ερευνητική Κολλεκτίβα «Σχολείο», που επεξεργάσθηκε την αντίληψη για γενική μέση εκπαίδευση ως βασικής στο σύστημα συνεχούς εκπαίδευσης.
Η διαφοροποίηση γίνεται σύνηθες και φυσιολογικό φαινόμενο.
Από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 αρχίζουν να εμφανίζονται νέοι τύποι σχολείων.
Το Νοέμβριο του 1989, ως αποτέλεσμα των κοινωνικο-πολιτικών διεργασιών στην κοινωνία της ΕΣΣΔ απορρίφθηκε η αντίληψη για κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση της νεολαίας,
κάτι το οποίο συνόψιζε πλήρως την απομάκρυνση από τη μαρξιστική αντίληψη εκπαίδευσης και πλέον σηματοδοτούσε τυπικά το πέρασμα στις καπιταλιστικές αρχές.
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 αρχίζουν να δημιουργούνται νέες μέθοδοι οι οποίες ανταποκρίνονται πλήρως στο καπιταλιστικό καθεστώς, σε όλες τις χώρες της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών (ΚΑΚ)
και σημαδεύονται από τον προσανατολισμό στο δυτικού μοντέλου σχολείο, αν και πολλά από αυτά υπολείπονται ως σήμερα4 από τα σχολεία των χωρών της ΚΑΚ.
Το 1984 σηματοδότησε το τέλος του σοβιετικού συστήματος εκπαίδευσης και σε αυτό έλαχε να πεθάνει ιστορικά πολύ νωρίτερα από τη Σοβιετική Ενωση.
Σημειώσεις:
[1]. Μ. Ν. Σκάτκινα: «Η διδασκαλία στο μέσο σχολείο», έκδοση του 1982, σελ. 270.
[2]. Στο ίδιο, σελ. 271.
[3]. Β. Ι. Λένιν: Απαντα, 5η έκδοση, Σύγχρονη Εποχή, τ. 42, σελ. 323.
[4]. Το κείμενο γράφτηκε το 2004.
Δημοσιεύτηκε στο 4ο Τεύχος του 2004 της ΚΟΜΕΠ
