Άρθρο του Δ. Γληνού: «Πνευματικές μορφές της αντίδρασης»
Σχετικά με τον Τύπο, την Εκκλησία, το Σχολείο, την Επιστήμη και την Τέχνη
Σαν σήμερα πριν από 136 χρόνια γεννήθηκε στη Σμύρνη ο μεγάλος κομμουνιστής παιδαγωγός Δημήτρης Γληνός.
Με αφορμή την επέτειο από τη γέννηση του μεγάλου δασκάλου, αναδημοσιεύουμε αποσπάσματα από ένα άρθρο του για την επιστήμη, με τίτλο: «Πνευματικές μορφές της αντίδρασης».
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Νέοι Πρωτοπόροι» (τεύχος Νοέμβρη – Δεκέμβρη 1932) και βρίσκεται στο Αρχείο του ΚΚΕ.
Πρόκειται για μέρος μεγαλύτερου κειμένου που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες και αναφερόταν σε διάφορες πνευματικές μορφές της αντίδρασης (Τύπος, Εκκλησία, Σχολείο, Επιστήμη, Τέχνη).
Η συνολική δημοσίευσή του απλώθηκε από το Σεπτέμβρη του 1932 έως το Γενάρη του 1933, στα τεύχη 10 έως και 14 του περιοδικού «Νέοι Πρωτοπόροι».
Τα κείμενα αυτά αξίζει να τα αναζητήσει κανείς από το περιοδικό «Θέματα Παιδείας» (από τα παλιά τεύχη, το 15-16), όπου έχουν δημοσιευθεί ολόκληρα, στο πλαίσιο του αφιερώματος του περιοδικού στον Δημήτρη Γληνό, με δεκάδες άρθρα του από το 1931 έως και το 1936, οπότε ο Γληνός έγινε και μέλος του ΚΚΕ.
Παραθέτουμε τα αποσπάσματα του άρθρου του Δ. Γληνού:
«Η αστική τάξη σ’ όλο τον κόσμο, κάνοντας την αντιδραστική της στροφή ενάντια στο επαναστατικό κύμα του προλεταριάτου, ζήτησε φυσικά να χρησιμοποιήσει για τους σκοπούς της και την επιστήμη.
Σύμφωνα με τη νέα της κοινωνική τοποθέτηση, ζήτησε να δώσει νέα μορφή στη γνωστική τούτη λειτουργία. Η επιστήμη και μάλιστα οι φυσικές επιστήμες στάθηκαν όπλο πολεμικό για την ίδια την αστική τάξη, τον καιρό που αγωνιζόταν να γκρεμίσει το φεουδαρχισμό. […]
Από τη στιγμή όμως που η αστική τάξη έφτασε στο κορύφωμα της κυριαρχίας της και τα επαναστατικά στοιχεία που γέννησε η ίδια η καπιταλιστική οικονομία άρχισαν να απειλούν την υπόστασή της, η επιστήμη έγινε κίνδυνος και πηγή ανησυχίας από διπλή άποψη.
Πρώτα – πρώτα ο ταξικός της αντίπαλος, το προλεταριάτο, έχει απόλυτο συμφέρον στην κατάχτηση της φύσης από τον άνθρωπο που γίνεται με τα τεχνικά μέσα.
Και έπειτα, το προλεταριάτο είναι ο μόνος φορέας της επιστημονικής θεωρίας των κοινωνικών φαινομένων, δηλ. του ιστορικού ματεριαλισμού.1
* * *
Στον πόλεμό της ενάντια στην επιστήμη η αστική τάξη πέρασε διάφορα στάδια. Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα κηρύχνεται η «χρεωκοπία της επιστήμης».
Μεγάλοι αστοί επιστήμονες «ομολογούνε» πως η επιστήμη δεν μπορεί να δώσει λύση σε κανένα κοσμοθεωρητικό πρόβλημα, η επιστήμη είναι απλό τεχνικό μέσο, ένα βολικό αντίκρισμα του υλικού κόσμου, για να ευκολύνει τον άνθρωπο στην πραχτική ζωή και τίποτα περισσότερο. […]
Ένα σκαλοπάτι παραπάνω από τη θεωρία τούτη βρίσκεται η άλλη αντίληψη, που θέλει την επιστήμη μια λειτουργία του ανθρώπινου νου ολότελα αυτόνομη και ανεξάρτητη, έναν αυτοσκοπό κλεισμένο στα δικά του σύνορα.
Τα σύνορα όμως αυτά δεν ανοίγουνε κανένα δρόμο για τη ζωή. […] Μα δε σταμάτησαν ως εδώ. Δεν αρκεί να περιοριστεί η επιστήμη ή να κλειστεί μέσα σ’ ένα γιάλινο πύργο.
Πρέπει και να υποταχτεί, πρέπει να γίνει άμεσο όργανο κυριαρχίας, στήριγμα της αντίδρασης. Για αυτό πρέπει από την ίδια την επιστήμη να βγαίνει μια κοσμοθεωρία χρήσιμη για την άρχουσα τάξη.[…]
Είτε ξεθάβουνε και ξαναζωντανεύουνε παλιές συντηρητικές και αντιδραστικές φιλοσοφίες […] είτε δημιουργούνε καινούργιες ή φαινομενικά καινούργιες […].
Στο βάθος όλες αυτές οι φιλοσοφίες έχουν ένα και μόνο σκοπό. Να βγάλουν από μέσα τάχα από τα πορίσματα της σύγχρονης επιστήμης για τελικό συμπέρασμα την αγιαστούρα του παπά.
Τελευταία λέξη της επιστήμης το:
«Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι (και γενικά οι πτωχοί) ότι αυτών εστίν η βασιλεία των ουρανών».
Φυσικά σ’ αυτή την κίνηση πρωτοστατούνε με άκρατο ζήλο τα Πανεπιστήμια και οι «από καθέδρας επί μισθώ φιλοσοφούντες».[…] Σήμερα η γενική γραμμή στα Πανεπιστήμια, παντού όπου κυριαρχεί η αστική τάξη, είναι αντιδραστική. […]
* * *
Το Πανεπιστήμιο των Αθηνών έχει παλιά παράδοση συντηρητικότητας.
Τον καιρό του Όθωνα έπαιξε κάποιο προοδευτικό ρόλο στην πολιτική ζωή του τόπου, ως που να καταχτηθούν οι τύποι της συνταγματικής βασιλείας.
Μα η καθαυτό πνευματική δράση του είτανε σύμφωνη με τη φεουδαρχοβυζαντινή παράδοση, τον αρχαϊσμό και τη μεγάλη ιδέα για την ανάσταση της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Για αυτό τη στιγμή που δυναμώνει κάπως το πνευματικό κίνημα της αστικής δηλ. τάξης, ο δημοκρατικισμός, βλέπουμε τους έλληνες φοιτητές, με την ευλογία και την παρόρμηση των καθηγητών τους να πρωτοστατούν σε καθαρά αντιδραστικές ενέργειες.
Έδιωξαν από το Πανεπιστήμιο το Δημήτρη Βερναρδάκη, γιατί τόλμησε να πάει ενάντια στον Κόντο και στο αρχαϊστικό γλωσσικό ιδανικό.
Δημιούργησαν τα ευαγγελικά και τα ορεστειακά και αργότερα τα μιστριωτικά του 1911. Οι φοιτητές ποδοκροτήσανε το Ρήγα Νικολαΐδη την πρώτη φορά που δίδαξε τη δαρβίνεια θεωρία,
και το Σπύρο Λάμπρο, όταν είπε κάποτες, πως είναι θρύλος ιστορικός το πως ο Μέγας Κωνσταντίνος είδε στον ουρανό το σταυρό με το «εν τούτω νίκα». […]
Ολοένα γίνεται, έστω και υποσυνείδητα, αισθητό πως, για να περάσει κανείς σήμερα στο Πανεπιστήμιο για καθηγητής πρέπει με κάποιο τρόπο να δώσει ομολογία πίστης στο κοινωνικό καθεστώς και τα ιδανικά του.
Έγινε κοινός τόπος για τους νέους, που θέλουνε να μπούνε στο Πανεπιστήμιο προ πάντων σε έδρες για ιστορικοκοινωνικές επιστήμες, πως πρέπει με κάποιο τρόπο να χτυπήσουνε τον ιστορικό υλισμό, να διαδηλώσουνε την ιδεαλιστική τους νοοτροπία.
Ακόμα κι ο δημοτικισμός έγινε πολύ ύποπτο γνώρισμα, γι’ αυτό πολλοί νέοι επιστήμονες που είτανε δημοτικιστές, γράφουνε τα έργα τους στην καθαρεύουσα.
Μα η αντίδραση προβαίνει και σε άμεσο χτύπημα κάθε πανεπιστημιακού που θα δείξει πως στοχάζεται κάτι έστω και φαινομενικά επικίνδυνο στην αστική ολιγαρχία. […]
* * *
Εκεί όμως όπου η αντίδραση φυσικά οργιάζει, είναι ενάντια στους φοιτητές.
Η αστική τάξη βλέπει με πολύ ανήσυχο μάτι να σκορπίζονται και να δυναμώνουν οι επαναστατικές ιδέες ανάμεσα στους νέους που σπουδάζουνε στα Πανεπιστήμια και τα άλλα ανώτερα επαγγελματικά σκολειά.
Θα ήθελε με κάθε τρόπο να κρατήσει την ανώτερη μόρφωση για προνόμιο μόνο των δικών της παιδιών.
Θα ήθελε να διώξει μακριά από την επιστήμη τα παιδιά των φτωχών ή να τη δίνει μόνο σ’ εκείνα που θα γεννούσανε βάσιμες ελπίδες πως θα γίνουνε καλοί και πιστοί πρόμαχοι για τα συμφέροντά της. […]
Από τη μια μεριά ψηφίζουνται και εφαρμόζουνται μέτρα νομοθετικά, διοικητικά, πειθαρχικά και κατασταλτικά, ολοένα πιο αυστηρά.
Οι εισιτήριες εξετάσεις, τα μεγάλα δίδαχτρα, ο περιορισμένος αριθμός φοιτητών για μερικές σχολές έχουνε για έμμεσο αποτέλεσμα να γίνεται μέσα στους νέους που σπουδάζουν, μια επιλογή που θα ευνοεί τα παιδιά της αστικής τάξης.
Γιατί αυτά έχουνε και τα μέσα και τον καιρό να επιμένουν και να περνούν απάνω από όλα τα εμπόδια.
Οι περιορισμοί στα δικαιώματα του συνεταιρισμού, οι αυστηρότατες πειθαρχικές τιμωρίες και το διώξιμο των φοιτητών από τα Πανεπιστήμια, η καλλιέργεια του χαφιεδισμού ανάμεσα στους φοιτητές από τους ίδιους τους καθηγητάδες των,
η συνεργασία των Πανεπιστημιακών αρχών με τη μυστική αστυνομία και την ειδική ασφάλεια, έχουνε για σκοπό να πνίγουνε με την τρομοκρατία το άπλωμα των επαναστατικών ιδεών μέσα στους νέους.
Κοντά σ’ αυτά, τα αστυνομικά να πούμε μέτρα, γίνεται προσπάθεια να επηρεαστούν οι νέοι στην ιδεολογία τους ή να κρατηθούνε μακριά από τους πολιτικοκοινωνικούς αγώνες ή να πάρουν σε αυτούς θέση αντιδραστική.
Στον πρώτο σκοπό, που είναι σα να πούμε ο προθάλαμος της αντίδρασης, αποβλέπουν οι θεωρίες εκείνες που διδάσκουνε στα παιδιά πως πρέπει να καταγίνουνται αποκλειστικά με την επιστήμη τους, πως η επιστήμη είναι απάνω από τους πολιτικοκοινωνικούς αγώνες, επιστήμη καθαρή, επιστήμη για την επιστήμη.
Στον ίδιο σκοπό αποβλέπουνε και όσοι διδάσκουν πως ναι μεν σωστό και φυσικό είναι οι νέοι να «αρνιούνται», μα η άρνησή τους πρέπει να έχει, σα να πούμε, φιλολογικό χαραχτήρα χωρίς κανένα θετικό και συγκεκριμένο περιεχόμενο και ορισμένη κατεύθυνση.
Πρέπει να είναι ένα είδος αερολογίας, ένα είδος «ερωτικοί αναστεναγμοί προς την άγνωστον ωραίαν» ή πιο ακριβολογημένα ένα είδος πνευματικού αυνανισμού.
Μα και τούτο δεν είναι αρκετό. Ακόμη καλύτερα θα είναι να γίνουν οι σπουδαστές πρόμαχοι του σημερινού κοινωνικού καθεστώτος, να ορκιστούνε πίστη σ’ αυτό, να αγωνίζουνται από τώρα για τη συντήρησή του και την απόκρουση των οχτρών του. […]
Οι Ελληνες οπαδοί του διαλεχτικού ματεριαλισμού έχουνε χρέος να προσέξουνε πολύ και να καθορίσουνε τον πνευματικόν ορίζοντα των φοιτητών από τα μελάνια της σουπιάς,
που χύνονται τόσο αφθονότερα, όσο σιμώνει η κρίσιμη ώρα για το καθεστώς της αδικίας, που βασιλεύει ακόμα και στη δική μας τη γη».
Σημείωση:
[1]. Ματεριαλισμός = Υλισμός. Προέρχεται από τo λατινικό Materia που σημαίνει Ύλη.
Πηγή: Ριζοσπάστης
