Covid-19 και η έννοια των Ειδικών (Μέρος Β’)
Ο ρόλος της επιστήμης
Συνέχεια από το Α’ Μέρος
Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι η πανδημία έχει οδηγήσει την επιστημονική συνεργασία σε πρωτοφανή επίπεδα, επαναφέροντας την ανάγκη της «ανοιχτής επιστήμης» ως μια αναπόφευκτα θετική πραγματικότητα.
Ήρθαμε δηλαδή, πιο κοντά από ποτέ στην «ανοιχτή επιστήμη» που ο Robert K. Merton από την δεκαετία του 1940 επικαλείτο, θεωρώντας ότι τα επιστημονικά αποτελέσματα πρέπει να είναι ανοιχτά και προσβάσιμα από όλους;
Όντως, είχαμε ελεύθερη πρόσβαση στις έρευνες και στις επιστημονικές δημοσιεύσεις; Μια προσεκτική ματιά αποκαλύπτει ότι τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι.
Οι επιστημονικές δημοσιεύσεις, τα επιστημονικά δεδομένα, η επιστημονική ερευνητική διαδικασία, ελέγχονται από μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες και κυβερνήσεις.
Για τον Μαρξ:
«Το κεφάλαιο δε δημιουργεί επιστήμη, αλλά την εκμεταλλεύεται την ιδιοποιείται για τις ανάγκες της διαδικασίας της παραγωγής».
Το κεφάλαιο έχει την δυνατότητα να μετατρέψει τις παραγωγικές κοινωνικές δυνάμεις σε δυνάμεις καταστροφής.
Με τον ίδιο τρόπο μπορεί να μετατρέψει και την επιστήμη, σε εχθρική προς την κοινωνία δύναμη, παρόλο τον θεμελιώδη κοινωνικό της ρόλο που δεν είναι άλλος από την ανακάλυψη των νόμων εξέλιξης και ανάπτυξης της κοινωνίας.
Για τον Μαρξ, επιστήμη είναι η συσσωρευμένη γνώση ως αποτέλεσμα της συνολικής κοινωνικής δραστηριότητας.
Οτιδήποτε γίνεται στο κοινωνικό γίγνεσθαι, ακόμη και η πιο απλή κοινωνική, ανθρώπινη δραστηριότητα, βρίσκεται μέσα στις επιστημονικές ανακαλύψεις και κατακτήσεις, με τέτοιο τρόπο που όλοι, απλοί άνθρωποι, «ειδικοί», επιστήμονες, ερευνητές έχουν την δική τους συνεισφορά.
Συνεπώς, ο χαρακτήρας της επιστήμης είναι κοινωνικός από την φύση του.
Επειδή, η επιστήμη στον καπιταλισμό μετατρέπεται σε παραγωγική δύναμη, το κεφάλαιο την ιδιοποιείται άμεσα, την υποτάσσει στις ανάγκες του για μεγαλύτερο κέρδος και οριοθετεί έτσι τα όρια της ελευθερίας της.
Το σύνολο της επιστημονικής διαδικασίας καθορίζεται από τους κανόνες του κεφαλαίου και της αγοράς που δεν έχουν καμία σχέση με την επιστήμη.
Για να είναι πιο εύκολα και περισσότερο εκμεταλλεύσιμες οι επιστημονικές γνώσεις και για να εξυπηρετούν τις ανάγκες της αγοράς, κατακερματίζονται σε επιμέρους οντότητες, που με την σειρά τους παράγουν «τοπικά» θεωρητικά μοντέλα, ενίοτε, ασυντόνιστα και αποσπασματικά μεταξύ τους και τα οποία μπαίνουν στη θέση των γενικών θεωρήσεων.
Αποτέλεσμα είναι η υπερεξειδίκευση που ακόμα και μέσα στην ίδια επιστήμη οδηγεί σε τομείς «ξένους» μεταξύ τους.
Ο κατακερματισμός της επιστήμης, οδηγεί στην αντικατάσταση της διαδικασίας της γνώσης (γνωσιολογικά) από την διαδικασία της πληροφόρησης και προάγει τις δεξιότητες και τις ικανότητες αποσπασμένες από την προσωπικότητα, που είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα του κατακερματισμένου και καταρτήσιμου ανθρώπου.
Διαχωρισμένη η επιστήμη από την φιλοσοφία και διαιρεμένη σε «ανεξάρτητους» μεταξύ τους τομείς δεν μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο σε μια γενική και ενιαία κατανόηση του κόσμου.
Συνεπώς, η επιστήμη δεν μπορεί να είναι ουδέτερη, αμερόληπτη και αντικειμενική. Εμπεριέχει ιδεολογία και παράγει ιδεολογία.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, είναι οι θεωρίες για τις «μετανθρώπινες κοινωνίες», που οδηγούν στην μελλοντολογία, στην μεταφυσική και στην αποσπασματικότητα.
Όπως έλεγε ο Λένιν:
«Το να περιμένει κανείς αμερόληπτη επιστήμη στην κοινωνία της μισθωτής δουλείας είναι το ίδιο ανόητη αφέλεια όπως το να περιμένει από τους εργοστασιάρχες αμεροληψία στο ζήτημα αν πρέπει να αυξήσουν τα μεροκάματα των εργατών, ελαττώνοντας τα κέρδη του κεφαλαίου».
Στο ειδικό αφιέρωμα Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ), με τίτλο «Covid-19: Επιστήμη και κοινωνία», αναφέρεται ότι η αποτελεσματική διαχείριση της πανδημίας προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, αξιόπιστη μοριακή και ανοσολογική ταυτοποίηση και χαρακτηρισμό του ιού, καλή περιγραφή των επιδημιολογικών χαρακτηριστικών της νόσου, κατανόηση της παθοφυσιολογίας της λοίμωξης κλπ.
Σε αυτή τη βάση, όπως τονίζεται, εκδηλώθηκαν δράσεις συνέργιας φορέων, νέων επιστημόνων, εθελοντών.
Όμως, η επιστημονική δράση εγκλωβίζεται στην παρατήρηση και τη σύνθεση.
Η θεωρία και η ανάλυση σαν επιστημονικές δραστηριότητες υπονομεύονται διαρκώς, στο βωμό της εξειδίκευσης, της τεχνικής και της τεχνολογίας, θυσιάζοντας τόσο τα κοινωνικά ιδανικά όσο και τον ορθολογισμό του πνεύματος.
Επανέρχονται έτσι απόψεις που αντιπαραθέτουν απέναντι στην εργατική τάξη, που όπως υποστηρίζουν εξαφανίζεται μέσα από την συγχώνευση πνευματικής και χειρονακτικής εργασίας την διανόηση, που συμπεριλαμβάνει και τους «ειδικούς» επιστήμονες, ως τρίτη τάξη ως «νέα ελίτ».
Αυτή η τρίτη τάξη θεωρούν ότι θα παίζει πλέον τον αποφασιστικό, στρατηγικό ρόλο.
Όπως ισχυρίζεται ο Ν. Μολτσάνοφ οι περισσότεροι εκπρόσωποι της «νέας ελίτ», έχουν πολύ χαμηλό επίπεδο κοινωνικής σκέψης γιατί από την εξειδικευμένη γνώση έχουν εξοστρακιστεί τελείως οι ανθρωπιστικές γνώσεις.
Χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα είναι οι παρεμβάσεις της υπουργού παιδείας και ο εξοστρακισμός τελικά, των ανθρωπιστικών και καλλιτεχνικών επιστημών από την δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Όλα αυτά δείχνουν μια διαρκή συνειδητή και απέλπιδα προσπάθεια από την αστική τάξη να ελέγξει τους επιστήμονες, έτσι ώστε οι τελευταίοι να υπερασπίζονται την ιδεολογία και την ηθική της πρώτης.
Οι τρόποι που το επιχειρεί είναι πολλοί.
Χαρακτηριστικά αναφέρουμε την εκπαιδευτική πολιτική, το μηχανισμό του κράτους, το πανεπιστήμιο, τα ερευνητικά προγράμματα, το θεσμό των ερευνητικών και επιμορφωτικών προγραμμάτων, τα ΜΜΕ, τα συστήματα διανομής βραβείων, τους μηχανισμούς παραγωγής κοινωνικής εικόνας, και κυρίως τα άφθονα χρήματα.
Ο επιστημονικός λόγος, τα ΜΜΕ και η κοινωνία
Η αντιμετώπιση της πανδημίας δεν γίνεται πέρα και πάνω από την κοινωνία. Καθορίζεται και σωστά από την κυβερνητική πολιτική, στη βάση μιας προϋπάρχουσας κοινωνικής πολιτικής πραγματικότητας.
Σε αυτή την προσπάθεια έχουν επιστρατευθεί «ειδικοί» επιστήμονες, που συγκροτούν ειδικές επιστημονικές επιτροπές οι οποίες έχουν συμβουλευτικό χαρακτήρα ως προς τα μέτρα τα οποία πρέπει να υιοθετηθούν.
Ανέκαθεν η πολιτεία συγκροτούσε επιτροπές που ενίοτε τις αποκαλούσε «επιτροπές σοφών», «ειδικών» κοκ, με σκοπό να εφαρμόσει πολιτικές επιστημονικοτεχνικά καταρτισμένες, σε βάρος τις περισσότερες φορές των εργαζομένων και με την επίφαση της «αντικειμενικότητας», αφού στο πλαίσιο του ιδεαλισμού η επιστήμη θεωρείται όπως προείπαμε «ουδέτερη» και «ανεξάρτητη».
Έτσι και τώρα με την πανδημία η κυβέρνηση, με δικά της πολιτικά και ιδεολογικά κριτήρια, συγκρότησε επιστημονικές επιτροπές επιλέγοντας κάποιους και αποκλείοντας κάποιους άλλους, ώστε να διευκολυνθεί το έργο της αντιCovid-19 πολιτικής της.
Στην ίδια βάση, ένας αριθμός σημαντικών επιστημόνων της χώρας καλείται καθημερινά, μεταξύ άλλων, και στα ΜΜΕ να βοηθήσει στην ενημέρωση των πολιτών.
Στην συντριπτική τους πλειοψηφία δίνουν με ανιδιοτέλεια τον καλύτερο εαυτό τους σε αυτήν την υπόθεση, όπως το κάνουν και μέσα στις αίθουσες τον νοσοκομείων με τίμημα αρκετές φορές την ίδια τους την ζωή.
Εδώ όμως χρειάζεται προσοχή.
Τα ΜΜΕ μπορούν να επιλέγουν τα μεταδιδόμενα μηνύματα, η γεγονότα και να καθορίζουν το πώς αυτά θα ερμηνεύονται. Κατασκευάζουν λοιπόν μια πραγματικότητα που οι άλλοι την βιώνουν σαν δική τους.
Το ζήτημα της ατζέντας και του πλαισίου μέσα στο οποίο κινούνται οι καλεσμένοι, διαμορφώνει και το περιεχόμενο του μηνύματος ανεξάρτητα, πολλές φορές, από το ποιο είναι αυτό.
Με άλλα λόγια, ανεξάρτητα από το τι λένε οι καλεσμένοι ειδικοί επιστήμονες, τα ΜΜΕ, τις περισσότερες φορές, θα περάσουν το δικό τους μήνυμα.
Αυτό πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη.
Τα ΜΜΕ διαμεσολαβούν την σχέση των επιστημόνων με την κοινωνία και άρα νομοτελειακά την διαμορφώνουν με δικά τους κριτήρια.
Επιχειρούν να ευαισθητοποιήσουν χωρίς να ενημερώσουν. Ο σκοπός της χειραγώγησης μέσα από την τηλεόραση είναι να δημιουργήσει συναισθηματικές αντιδράσεις και όχι λογικές και κριτικές σκέψεις.
Επιδιώκουν την ευαισθητοποίηση του τηλεθεατή για ένα γεγονός, αποκρύπτοντας το γιατί συμβαίνει το γεγονός.
Για παράδειγμα, όσοι αντιδρούν στα περιοριστικά μέτρα, εκδηλώνουν αντικοινωνική συμπεριφορά, είναι «ψεκασμένοι» όπως χαρακτηριστικά πολλές φορές αναφέρεται, ή δυσπιστούν προς την πολιτεία και τις πολυεθνικές και έχουν για αυτό χίλιους και δύο λόγους να το κάνουν;
Όσοι αντιδρούν στο εμβόλιο και στους εμβολιασμούς είναι όλοι αρνητές της πραγματικότητας οι απλά δυσπιστούν, οπότε και στην μία και στην άλλη περίπτωση πρέπει να τους ενημερώσουμε σωστά και να τους πείσουμε;
Παρουσιάζουν ένα κόσμο απειλητικό, εχθρικό, βίαιο. Οι λέξεις και οι όροι που χρησιμοποιούν για να τον περιγράψουν είναι εξίσου απειλητικές και βίαιες. Έγκλημα, θάνατος, αρρώστια, διασωλήνωση, φόβος, τιμωρία, συμμόρφωση… κυριαρχούν.
Όταν αυτές οι λέξεις κυριαρχήσουν στην καθημερινότητα και στην ζωή μας, τότε η πραγματικότητα γίνεται τρομακτική, απειλητική, αγχώδης.
Η πρώτη και βασική ανάγκη του μέσου ανθρώπου είναι η αναζήτηση στοιχείων για να την ερμηνεύσει και να την εξηγήσει, ώστε το άγχος, η αβεβαιότητα, η ανασφάλεια και ενίοτε η αγχώδης αναμονή του αγνώστου, να είναι διαχειρίσιμα.
Τέτοια στοιχεία θα βρει δύσκολα. Το μήνυμα που θα λάβει, εν είδει, πλύσης εγκεφάλου είναι ότι η πραγματικότητα είναι περίπλοκη, και σύνθετη για να την καταλάβει.
Έτσι στα τηλεοπτικά παράθυρα επιστρατεύονται οι «ειδικοί», οι διάφορες «επιτροπές σοφών», οι «δημοσιογράφοι γνώμης».
Αυτοί σκέφτονται για εμάς, καταλήγουν στα δικά τους συμπεράσματα που επειδή δεν μπορούμε να τα καταλάβουμε, τα υιοθετούμε ως δικά μας.
Όπως λέει ο Berger R. για κάθε ιδέα έχουμε να κάνουμε με μια αντιπροσωπευτική τηλεοπτική προσωπικότητα που γίνεται βεντέτα.
Αρκετοί δημοσιογράφοι αποδέχονται να υποδυθούν «ρόλους» και να υπηρετήσουν «χαρακτήρες», ώστε να παγιδεύσουν συναισθηματικά τον τηλεθεατή, ο οποίος γίνεται ευαίσθητος στην προσωπικότητα του παρουσιαστή και της τηλεοπτικής «βεντέτας» παρά στην αξία των συλλογισμών τους.
Τα ΜΜΕ δεν παράγουν ιδεολογία, απλά αναπαράγουν ιδεολογία και στην περίπτωση της κυρίαρχης ιδεολογίας πάντα με το αζημίωτο.
Η επιστήμη, οι επιστήμονες είναι φορείς ιδεολογίας. Τα ΜΜΕ επιλέγουν ποιους θα καλέσουν στα τηλεοπτικά παράθυρα. Οι ενοχλητικοί θα αποκλειστούν. Είναι φυσικό άλλωστε αφού και οι δημοσιογράφοι είναι φορείς ιδεολογίας.
Σε αυτή την περίπτωση οι επιστήμονες έχουν προσωπική ευθύνη όταν αποδέχονται με την παρουσία τους στα τηλεοπτικά παράθυρα, τέτοιους αποκλεισμούς.
Στην περίπτωση του Covid-19, έχουν ευθύνη και για το γεγονός ότι χρησιμοποιούνται από τα χρυσοπληρωμένα ΜΜΕ, για να νομιμοποιήσουν ως «ειδικοί», τον διαμεσολαβητικό ρόλο των ΜΜΕ, μεταξύ της κυρίαρχης τάξης και των πολιτών.
Με την καθημερινή χρησιμοποίηση των ίδιων προσώπων, τα ΜΜΕ τους μεταμορφώνουν σε «ειδικούς επιστημονικούς συνεργάτες», απονομιμοποιώντας έτσι την επιστημονική τους γνώση και το κύρος τους, αναλώνοντάς τους στην προσπάθεια ομαλοποίησης των κοινωνικών συμπεριφορών των πολιτών και στην δημιουργία συμμορφούμενων ατόμων που θα υπακούουν και θα υποτάσσονται στην γνώμη της πλειοψηφίας ακόμα και εάν διαφωνούν, από το φόβο της απόκλισης και της διαφορετικότητας.
Δρ. Ψυχολογίας – Δρ. Γεωγραφίας,
Μέλος του Δ.Σ της Πανελλήνιας Ένωσης Νοσοκομειακών Ψυχολόγων – Π.Ε.ΝΟ.ΨΥ,
Επιστημονικά Υπεύθυνος της Μονάδας Απεξάρτησης ΔΙΑΠΛΟΥΣ
και της Μονάδας Υποστήριξης κρίσεων (Μ.Υ.Κ), της Ψυχιατρικής Κλινικής του Γ.Ν. Κέρκυρας
Πηγή: Ημεροδρόμος
