Η «άγνωστη» επιστήμη της Πολιτικής Οικονομίας – Μέρος 8ο
Οι λειτουργίες του χρήματος – Ο νόμος της αξίας
Συνέχεια από το 7ο Μέρος
Στην αναπτυγμένη εμπορευματική παραγωγή το χρήμα εκπληρώνει τις παρακάτω λειτουργίες:
1. Το χρήμα αποτελεί το μέτρο της αξίας όλων των εμπορευμάτων.
Αυτό σημαίνει ότι με το χρήμα μετριέται η αξία όλων των άλλων εμπορευμάτων. Το χρήμα παίζει αυτό το ρόλο, γιατί και το ίδιο είναι εμπόρευμα και έχει αξία.
Η αξία, εκφρασμένη σε χρήμα είναι η τιμή του εμπορεύματος. Π.χ. αν ένα κομμάτι ύφασμα ισούται με 10 γραμμάρια χρυσού, αυτά τα 10 γραμμάρια είναι η τιμή του εμπορεύματος.
Η αξία και η τιμή του εμπορεύματος δεν ταυτίζονται πάντα σε τόπο και χρόνο. Η τιμή πάντα κυμαίνεται γύρω από την αξία του εμπορεύματος, πάνω ή κάτω, ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση.
Η μονάδα του χρήματος και οι υποδιαιρέσεις της χρησιμεύουν σαν κλίμακα των τιμών.
Σαν μέτρο της αξίας το χρήμα μετρά την αξία των άλλων εμπορευμάτων.
Σαν κλίμακα των τιμών μετρά την ποσότητα του ίδιου του χρηματικού μετάλλου, δηλαδή του χρυσού.
2. Το χρήμα χρησιμεύει σαν μέσο κυκλοφορίας. Με την εμφάνιση του χρήματος η άμεση ανταλλαγή παραχώρησε τη θέση της στην κυκλοφορία των εμπορευμάτων που συμβολίζεται ως Ε – Χ, (εμπόρευμα – χρήμα).
Το χρήμα, μετά την πώληση του εμπορεύματος, ο εμπορευματοπαραγωγός το χρειάζεται για να αγοράσει άλλα εμπορεύματα. Ετσι έχουμε το συμβολισμό Χ – Ε. Και ολόκληρη αυτή η διαδικασία συμβολίζεται ως εξής: Ε – Χ – Ε.
Το χρήμα εδώ είναι μεσολαβητής στην κυκλοφορία των εμπορευμάτων.
Η κυκλοφορία του χρήματος υποτάσσεται σε καθορισμένο νόμο – στο νόμο της κυκλοφορίας του χρήματος.
Ο νόμος αυτός εκφράζει την εξάρτηση της κυκλοφορίας του χρήματος από την κυκλοφορία των εμπορευμάτων.
Ετσι έχουμε ΠΧ = AT.
Οπου: Το ΠΧ είναι η ποσότητα του χρήματος, αναγκαία για την κυκλοφορία. To AT είναι το άθροισμα των τιμών των εμπορευμάτων που πουλιούνται στη δοσμένη περίοδο.
Οσο μεγαλύτερη ποσότητα εμπορευμάτων πουλιέται και όσο υψηλότερη είναι η τιμή τους, τόσο περισσότερο χρήμα απαιτείται για την κυκλοφορία.
Οσο γρηγορότερα κυκλοφορεί το χρήμα, όσο περισσότερα εμπορεύματα πραγματοποιεί η κάθε χρηματική μονάδα,[1] τόσο λιγότερο χρήμα απαιτείται για την κυκλοφορία της ίδιας ποσότητας εμπορευμάτων.
3. Το χρήμα παίζει το ρόλο του μέσω της συσσώρευσης.
Όταν ένας εμπορευματοπαραγωγός πουλήσει το εμπόρευμά του και δεν αγοράσει άλλο εμπόρευμα, τότε το χρήμα αποσύρεται από την κυκλοφορία και συσσωρεύεται.
Η συσσώρευση υπαγορεύεται:
α) Από το συναγωνισμό.
β) Από την οικονομική αστάθεια και αβεβαιότητα.
Ο χρυσός είναι το πραγματικό μέσο συσσώρευσης. Στην πράξη γίνεται και με τα μεταλλικά, και με τα χάρτινα σύμβολα.
Ο πλασματικός τους χαρακτήρας εκδηλώνεται τη στιγμή της υποτίμησης αυτών των συμβόλων.
4. Το χρήμα είναι μέσο πληρωμής.
Η λειτουργία αυτή του χρήματος συνδέεται με την πούληση των εμπορευμάτων με πίστωση.
Τον ίδιο ρόλο παίζει και στις πληρωμές που δε συνδέονται άμεσα με την κυκλοφορία των εμπορευμάτων, όπως είναι: πληρωμή μισθών πληρωμή φόρων, πληρωμή ενοικίων κλπ.
5. Στις οικονομικές σχέσεις των χωρών το χρήμα παίζει το ρόλο του παγκόσμιου χρήματος.
Στο διεθνή στίβο το χρήμα παρουσιάζεται με την πρωταρχική, τη χρυσή του μορφή.
Με τη λειτουργία του παγκόσμιου χρήματος, ο χρυσός:
α) Παίζει το ρόλο του γενικού μέσου πληρωμής, περνώντας από τη μια μεριά στην άλλη.
β) Χρησιμεύει σαν γενικό μέσο αγοράς, όταν πληρώνονται εισαγόμενα εμπορεύματα.
γ) Εμφανίζεται σαν γενική ενσάρκωση του κοινωνικού πλούτου, όταν παρέχονται δάνεια στις άλλες χώρες, όταν πληρώνονται πολεμικές επανορθώσεις κλπ.
Τι είναι το χρήμα
Ακολουθώντας την ιστορική ανάπτυξη της ανταλλαγής και της μορφής της αξίας, ο Μαρξ για πρώτη φορά στην ιστορία της Πολιτικής Οικονομίας αποκαλύπτει το μυστικό του χρήματος και λύνει το πρόβλημα της ουσίας του.
Το χρήμα είναι εμπόρευμα, που εκφράζει την κοινωνική αφηρημένη εργασία, συνεπώς εκφράζει και τις σχέσεις παραγωγής των εμπορευματοπαραγωγών.
Ο χρυσός σαν εμπόρευμα, σαν μέταλλο έχει τη δική του αξία χρήσης, με την οποία ικανοποιεί ορισμένες τεχνικές ανάγκες (ιατρική κλπ.).
Σαν γενικό ισοδύναμο, σαν χρήμα, ο χρυσός ικανοποιεί την κοινωνική ανάγκη της εμπορευματικής παραγωγής – να εκφράζει την αξία όλων των εμπορευμάτων.
Αυτή η ιδιότητα του χρυσού σαν χρήματος είναι η δεύτερη, κοινωνική αξία χρήσης του. Η αξία του χρυσού σαν χρήματος εκφράζεται στην αξία χρήσης των άλλων εμπορευμάτων.
Σύμφωνα με τον Μαρξ,το χρήμα είναι:
«Εμπόρευμα όλων των εμπορευμάτων. […] Το χρήμα δεν έχει τιμή. Για να συμμετέχει σε αυτήν την ενιαία σχετική μορφή της αξίας των άλλων εμπορευμάτων, θα έπρεπε να αναφερθεί στον ίδιο τον εαυτό του σαν προς το δικό του ισοδύναμο».[2]
Η ουσία του χρήματος συνίσταται:
α) Στο ότι είναι μέσο εμφάνισης της αξίας του κάθε εμπορεύματος.
β) Στο ότι είναι αυθόρμητος υπολογιστής της κοινωνικής εργασίας των ατομικών παραγωγών.
γ) Στο ότι κάτω από ορισμένες ιστορικές συνθήκες γίνεται μέσο εκμετάλλευσης των εργαζομένων.
Να γιατί στο χρήμα (στον χρυσό) εστιάζονται όλα τα νήματα των κοινωνικών σχέσεων.
Οπως γράφει ο Σοφοκλής στην «Αντιγόνη», το χρήμα είναι:
«Το μεγαλύτερο από όλα τα κακά του κόσμου, που έχει εξουσία».
Ο νόμος της αξίας – Η «άγνωστη» επιστήμη της Πολιτικής Οικονομίας – Μέρος 8ο
Η εμπορευματική παραγωγή σαν μορφή οικονομίας υποτάσσεται στους δικούς της νόμους και πρώτα απ’ όλα στο νόμο της αξίας.
Ο νόμος της αξίας απαιτεί ορισμένη ποσότητα εργασίας μιας μορφής να ανταλλάσσεται με την ίδια ποσότητα εργασίας άλλης μορφής.
Ο νόμος της αξίας συνίσταται στο ότι η ανταλλαγή των εμπορευμάτων συντελείται με βάση τον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο εργασίας.
Στην αναπτυγμένη εμπορευματική παραγωγή η ανταλλαγή των εμπορευμάτων γίνεται ανάλογα με τις τιμές που διαμορφώνονται στην αγορά.
Ο νόμος της αξίας είναι ακριβώς ο νόμος του σχηματισμού των τιμών.
Στη βάση των τιμών βρίσκεται η αξία και σε τελευταία ανάλυση ο κοινωνικά αναγκαίος χρόνος εργασίας.
Στον καπιταλισμό ο νόμος της αξίας είναι αυθόρμητος ρυθμιστής της οικονομίας.
Αυτό σημαίνει ότι:
Α. Ο νόμος της αξίας παρακινεί (ενθαρρύνει) τους εμπορευματοπαραγωγούς να τελειοποιούν τις μεθόδους παραγωγής και να αναπτύσσουν τις παραγωγικές δυνάμεις.
Παράδειγμα:
Ας υποθέσουμε ότι σε έναν κλάδο που παράγει κάποιο ομοειδές προϊόν (Α) υπάρχουν 3 επιχειρήσεις με διαφορετικό τεχνικό επίπεδο και με διαφορετικό βαθμό οργάνωσης της παραγωγής και της εργασίας.
Η πρώτη επιχείρηση είναι η πιο τέλεια από τεχνική άποψη και ξοδεύει 6 ώρες για ένα προϊόν (Α).
Η δεύτερη επιχείρηση είναι εκείνη η επιχείρηση που έχει μέσες συνθήκες παραγωγής και ξοδεύει 8 ώρες.
Η τρίτη επιχείρηση είναι με τις χειρότερες συνθήκες παραγωγής, η οποία ξοδεύει 10 ώρες.
Ας υποθέσουμε ακόμα ότι η μεγαλύτερη ποσότητα του εμπορεύματος (Α) παράγεται στη δεύτερη επιχείρηση με μέσες συνθήκες παραγωγής.
Σε αυτή την περίπτωση ο κοινωνικά αναγκαίος χρόνος εργασίας που καθορίζει το μέγεθος της αξίας του εμπορεύματος, θα είναι 8 ώρες.
Οταν θα πουληθεί το εμπόρευμα (Α) με την ίδια τιμή, η πρώτη επιχείρηση όχι μόνο θα καλύψει τα έξοδά της, αλλά θα πάρει και ένα επιπρόσθετο εισόδημα, που θα ισοδυναμεί με 2 ώρες.
Αντίθετα, η τρίτη επιχείρηση από τις 10 ώρες εργασίας που ξόδεψε θα μπορέσει να καλύψει μόνο 8 ώρες.
Πάνω σε αυτή τη βάση, ανάμεσα στους παραγωγούς εμφανίζεται ένας οξύς ανταγωνισμός, ο οποίος τους αναγκάζει να μειώσουν τα ατομικά έξοδα παραγωγής του εμπορεύματος.
Για αυτό ανεβάζουν την παραγωγικότητα της εργασίας μέσω της τελειοποίησης των τεχνικών μέσων, βελτίωση της οργάνωσης της παραγωγής και της έντασης της εκμετάλλευσης των εργατών.
Β. Με βάση το νόμο της αξίας συντελείται η αυθόρμητη, η διαμέσου της αγοράς ρύθμιση των αναλογιών μεταξύ των κλάδων της οικονομίας, δηλαδή των αναλογιών στην παραγωγή των διαφόρων εμπορευμάτων.
Η απόκλιση των τιμών από την αξία είναι σαν ένα είδος βαρομέτρου που δείχνει την ύπαρξη δυσαναλογιών στον καταμερισμό της συνολικής κοινωνικής εργασίας.
Παράδειγμα: Ας υποθέσουμε ότι σε μια δοσμένη στιγμή σημειώνεται αύξηση της ζήτησης για το εμπόρευμα (Α) και μείωση της ζήτησης για το εμπόρευμα (Β).
Η τιμή του εμπορεύματος (Α) θα είναι πάνω από την αξία, ενώ του (Β) θα είναι κάτω από την αξία.
Σε αυτές τις περιπτώσεις αρχίζει αναπόφευκτα μια μετατόπιση κεφαλαίου από τους ασύμφορους στους συμφέροντες κλάδους.
Στις συνθήκες της αναρχίας και του ανταγωνισμού οι μικροί εμπορευματοπαραγωγοί στο μεγάλο τους μέρος δεν αντέχουν, χάνουν τα μέσα παραγωγής και μετατρέπονται σε μισθωτούς εργάτες.
Ταυτόχρονα, μόνο μια μικρή ομάδα εύπορων εμπορευματοπαραγωγών έχει τη δυνατότητα να αυξάνει την παραγωγικότητα της εργασίας, να συσσωρεύει κέρδη και να πλουτίζει.
Οι εμπορευματοπαραγωγοί αυτοί μετατρέπονται σε καπιταλιστές.
Συνεπώς, μέσα στις συνθήκες αυτές η δράση του νόμου της αξίας προκαλεί την ταξική διαφοροποίηση των εμπορευματοπαραγωγών.
Συνεχίζεται με το 9ο Μέρος
Σημειώσεις:
[1]. Ενας παραγωγός πουλάει στον έμπορο 1000 λίτρα γάλα εισπράττοντας 500€. Την ίδια χρονιά πάει στον έμπορο και με τα 500€ αγοράζει 700 λίτρα πετρέλαιο. Ο έμπορος ξαναπαίρνει τα 500€ και τα βάζει στο χρηματοκιβώτιο, από όπου θα τα βγάλει του χρόνου, για την ίδια διαδικασία.
Εδώ λοιπόν, χρειάστηκαν 500€ ανά έτος για να κυκλοφορήσουν 1000 λίτρα γάλα και 700 λίτρα πετρέλαιο. Η δοσμένη ταχύτητα κυκλοφορίας χρήματος (για κάθε χρηματική μονάδα ένας κύκλος/έτος) πραγματοποίησε την δοσμένη ποσότητα κυκλοφορίας εμπορευμάτων (1000 λίτρα γάλα + 700 λίτρα πετρέλαιο) ανά έτος.
Μια άλλη χρονιά πραγματοποιούνται οι ίδιες συνολικά ποσότητες αλλά σε δύο δόσεις (από 500 λίτρα γάλα και 350 λίτρα πετρέλαιο την κάθε φορά), οπότε για τις συναλλαγές χρειάζονται μόνο 250€, που κάνουν τον κύκλο δύο φορές μέσα στην ίδια χρονιά.
Σε αυτή την περίπτωση κάθε χρηματική μονάδα κάνει δύο κύκλους/έτος, δηλαδή κυκλοφορεί με διπλάσια ταχύτητα για να πραγματοποιήσει την κυκλοφορία ίδιας ποσότητας εμπορευμάτων μέσα στην χρονιά.
Τώρα απαιτείται το μισό χρηματικό κεφάλαιο για να πραγματοποιήσει ο έμπορος τον ίδιο όγκο συναλλαγών μέσα στο έτος κι έτσι το χρήμα αξιοποιείται καλύτερα.
[2]. Καρλ Μαρξ: «Το Κεφάλαιο», τόμος 1, σελ. 108.
Πηγή: Ριζοσπάστης
