Η «άγνωστη» επιστήμη της Πολιτικής Οικονομίας – Μέρος 18ο
Η Κυκλική Κίνηση του Κεφαλαίου, τα στάδιά της, και οι μορφές βιομηχανικού κεφαλαίου
Συνέχεια από το 17ο Μέρος
Ορος ύπαρξης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής είναι η αναπτυγμένη εμπορευματική κυκλοφορία, δηλαδή η ανταλλαγή εμπορευμάτων με τη μεσολάβηση του χρήματος.
Η καπιταλιστική παραγωγή συνδέεται αδιάρρηκτα με την κυκλοφορία. Κάθε χωριστό κεφάλαιο που αρχίζει το δρόμο της ζωής του με τη μορφή ορισμένου χρηματικού ποσού, παρουσιάζεται σαν χρηματικό κεφάλαιο.
Με το χρήμα ο καπιταλιστής αγοράζει εμπορεύματα καθορισμένου είδους:
1) Μέσα παραγωγής.
2) Εργατική δύναμη.
Αποτέλεσμα αυτής της αλλαγής της μορφής του κεφαλαίου είναι ο κάτοχός του να έχει στη διάθεσή του ό,τι χρειάζεται για την παραγωγή.
Προηγούμενα κατείχε κεφάλαιο με χρηματική μορφή, τώρα κατέχει κεφάλαιο του ίδιου μεγέθους, μα με τη μορφή πια παραγωγικού κεφαλαίου.
Συνεπώς, το πρώτο στάδιο της κύκλησης[1] του κεφαλαίου συνίσταται στη μετατροπή του χρηματικού κεφαλαίου σε παραγωγικό.
Υστέρα από αυτό αρχίζει το προτσές της παραγωγής, όπου συντελείται η παραγωγική κατανάλωση των εμπορευμάτων που αγόρασε ο καπιταλιστής.
Η παραγωγική κατανάλωση εκφράζεται με το ότι οι εργάτες, ξοδεύουν την εργασία τους, οι πρώτες ύλες υποβάλλονται σε επεξεργασία, τα καύσιμα καίγονται, οι μηχανές φθείρονται.
Το κεφάλαιο αλλάζει ξανά τη μορφή του:
Υστερα από το προτσές της παραγωγής το προκαταβλημένο κεφάλαιο βρίσκεται ενσωματωμένο σε μια ορισμένη μάζα εμπορευμάτων, παίρνει τη μορφή του εμπορευματικού κεφαλαίου.
Ωστόσο:
Α. Τα εμπορεύματα αυτά δεν είναι πια τα ίδια εμπορεύματα που είχε αγοράσει ο καπιταλιστής αρχίζοντας τη δουλειά.
Β. Η αξία αυτής της μάζας των εμπορευμάτων είναι μεγαλύτερη από την αρχική αξία του κεφαλαίου, γιατί περιέχει και την υπεραξία που έχουν παράγει οι εργάτες.
Ετσι με το προτσές της παραγωγής, το κεφάλαιο παίρνει την εμπορευματική του μορφή και η αξία του έχει μεγαλώσει λόγω της ιδιοποίησης της υπεραξίας από τον καπιταλιστή.
Συνεπώς, το δεύτερο στάδιο της κύκλησης του κεφαλαίου συνίσταται στη μετατροπή του παραγωγικού κεφαλαίου σε εμπορευματικό.
Η κύκληση του κεφαλαίου δε σταματάει εδώ. Τα παραγμένα εμπορεύματα πρέπει να πραγματοποιηθούν, να πουληθούν.
Ο καπιταλιστής σε αντάλλαγμα των εμπορευμάτων που πουλάει, παίρνει ένα ορισμένο ποσό χρημάτων.
Το κεφάλαιο αλλάζει για τρίτη φορά τη μορφή του: Ξαναπαίρνει τη μορφή χρηματικού κεφαλαίου.
Υστερα από αυτό ο κάτοχος του έχει μεγαλύτερο ποσό χρημάτων απ’ ό,τι είχε στην αρχή. Ο σκοπός που είναι η αποκόμιση υπεραξίας, έχει επιτευχθεί.
Συνεπώς, το τρίτο στάδιο της κύκλησης του κεφαλαίου συνίσταται στη μετατροπή του εμπορευματικού κεφαλαίου σε χρηματικό.
Τα χρήματα που εισπράττει ο καπιταλιστής για το εμπόρευμα που πούλησε, τα χρησιμοποιεί ξανά για την αγορά των μέσων παραγωγής και της εργατικής δύναμης, που χρειάζονται για την παραπέρα παραγωγή, και όλο το προτσές ανανεώνεται από την αρχή.
Στο καθένα από αυτά τα τρία στάδια της κύκλησης, το κεφάλαιο εκπληρώνει και μια αντίστοιχη λειτουργία.
Οι λειτουργίες – Η «άγνωστη» επιστήμη της Πολιτικής Οικονομίας – Μέρος 18ο
Η μετατροπή του χρηματικού κεφαλαίου σε στοιχεία του παραγωγικού κεφαλαίου εξασφαλίζει την ένωση των μέσων παραγωγής με την εργατική δύναμη, χωρίς αυτήν την ένωση δεν μπορεί να συντελεστεί το προτσές της παραγωγής.
«Ο ειδικός τρόπος με τον οποίο πραγματοποιείται αυτή η ένωση κάνει να διακρίνονται οι διάφορες οικονομικές εποχές της κοινωνικής διάρθρωσης».[2]
Η λειτουργία του παραγωγικού κεφαλαίου συνίσταται στη δημιουργία με την εργασία των μισθωτών εργατών μάζας εμπορευμάτων, νέας αξίας, συνεπώς, και υπεραξίας.
Η λειτουργία του εμπορευματικού κεφαλαίου είναι, πουλώντας την παραγμένη μάζα εμπορευμάτων:
Πρώτον, να επιστρέψει στον καπιταλιστή με χρηματική μορφή το κεφάλαιο που προκαταβάλλει για την παραγωγή και, δεύτερον, να πραγματοποιήσει σε χρηματική μορφή την υπεραξία που δημιουργήθηκε στο προτσές της παραγωγής.
Αυτά τα τρία στάδια περνάει στην κύκληση του το βιομηχανικό κεφάλαιο, με το οποίο εννοούμε κάθε κεφάλαιο που χρησιμοποιείται για την παραγωγή εμπορευμάτων, άσχετα αν πρόκειται για τη βιομηχανία ή για την αγροτική οικονομία.
«Το βιομηχανικό κεφάλαιο είναι ο μοναδικός τρόπος ύπαρξης του κεφαλαίου, όπου λειτουργία του κεφαλαίου δεν είναι μόνο η ιδιοποίηση υπεραξίας ή υπερπροϊόντος, αλλά ταυτόχρονα και η δημιουργία τους.
Γι’ αυτό το λόγο το βιομηχανικό κεφάλαιο καθορίζει τον κεφαλαιοκρατικό χαρακτήρα της παραγωγής: Η ύπαρξή του περιλαμβάνει την ύπαρξη της ταξικής αντίθεσης κεφαλαιοκρατών και μισθωτών εργατών».[3]
Συνεπώς κάθε βιομηχανικό κεφάλαιο κινείται με τη μορφή της κύκλησης.
Τα στάδια της κύκλησης
Κύκληση του κεφαλαίου ονομάζεται η διαδοχική μετατροπή του κεφαλαίου από τη μια μορφή στην άλλη. Η κύκλησή του περιλαμβάνει τρία στάδια.
Από τα στάδια αυτά το πρώτο και το τρίτο συντελούνται στη σφαίρα της κυκλοφορίας, ενώ το δεύτερο συντελείται στη σφαίρα της παραγωγής.
Χωρίς κυκλοφορία, δηλαδή χωρίς τη μετατροπή των εμπορευμάτων σε χρήμα, και την αντίστροφη μετατροπή του χρήματος σε εμπορεύματα, δε νοείται καπιταλιστική αναπαραγωγή, δηλαδή ανανέωση του προτσές της παραγωγής.
Και τα τρία στάδια της κύκλησης του κεφαλαίου συνδέονται στενότατα μεταξύ τους και εξαρτώνται το ένα από το άλλο.
Η κύκληση του κεφαλαίου συντελείται κανονικά με τον όρο ότι οι διάφορες φάσεις της θα διαδέχονται η μια την άλλη χωρίς καθυστερήσεις.
— Αν το κεφάλαιο καθυστερεί στο πρώτο στάδιο αυτό σημαίνει άσκοπη ύπαρξη του χρηματικού κεφαλαίου.
— Αν η καθυστέρηση γίνεται στο δεύτερο στάδιο, αυτό σημαίνει πως τα μέσα παραγωγής στέκουν στα χαμένα και πως μένει αχρησιμοποίητη η εργατική δύναμη.
— Αν το κεφάλαιο συναντά καθυστέρηση στο τρίτο στάδιο, τότε τα απούλητα εμπορεύματα συσσωρεύονται στις αποθήκες και μπουκώνουν τους αγωγούς της κυκλοφορίας.
Αποφασιστική σημασία για την κύκληση του βιομηχανικού κεφαλαίου έχει το δεύτερο στάδιο, όπου βρίσκεται με τη μορφή του παραγωγικού κεφαλαίου.
Στο στάδιο αυτό συντελείται η παραγωγή των εμπορευμάτων, της αξίας και της υπεραξίας, ενώ στα άλλα στάδια δε δημιουργείται αξία και υπεραξία, σε αυτά συντελείται απλώς η αλλαγή των μορφών του κεφαλαίου.
Οι τρεις μορφές του βιομηχανικού κεφαλαίου
Στα τρία στάδια της κύκλησης του κεφαλαίου αντιστοιχούν οι τρεις μορφές του βιομηχανικού κεφαλαίου:
1. Το χρηματικό κεφάλαιο
2. Το παραγωγικό κεφάλαιο
3. Το εμπορευματικό κεφάλαιο
Κάθε κεφάλαιο υπάρχει ταυτόχρονα και με τις τρεις μορφές:
Τη στιγμή που ένα μέρος του αποτελεί χρηματικό κεφάλαιο που μετατρέπεται σε παραγωγικό, ένα άλλο μέρος του αποτελεί παραγωγικό κεφάλαιο που μετατρέπεται σε εμπορευματικό και το τρίτο μέρος του αποτελεί εμπορευματικό κεφάλαιο που μετατρέπεται σε χρηματικό.
Το καθένα από αυτά τα μέρη παίρνει και αποβάλλει διαδοχικά τη μια ύστερα από την άλλη, και τις τρεις αυτές μορφές.
Αυτό συμβαίνει όχι μόνο με το κάθε κεφάλαιο χωριστά παρμένο, αλλά και με όλα τα κεφάλαια μαζί παρμένα ή, με άλλα λόγια, με το συνολικό κοινωνικό κεφάλαιο.
Γι’ αυτό σύμφωνα με τον Μαρξ, το κεφάλαιο μπορεί να νοηθεί μόνο σαν κίνηση και όχι σαν πράγμα που βρίσκεται σε ηρεμία.
Η κίνηση είναι μορφή ύπαρξης της ύλης. Η κίνηση του κεφαλαίου είναι όρος ύπαρξης και αυτοαύξησής του.
Εκεί βρίσκεται κιόλας η δυνατότητα της χωριστής ύπαρξης των τριών μορφών του κεφαλαίου.
Στο χωρισμό αυτό βασίζεται η ύπαρξη των διαφόρων ομάδων της αστικής τάξης – των βιομηχάνων, των εμπόρων, των τραπεζών, που ανάμεσά τους γίνεται η διανομή της υπεραξίας.
Συνεχίζεται με το 19ο Μέρος
Σημειώσεις:
[1]. Ο Γιώργος Πολυμερίδης χρησιμοποιεί το μονολεκτικό όρο «κύκληση» όπως χρησιμοποιείται από τη μετάφραση στο 2ο τόμο του «Κεφαλαίου» για την απόδοση του γερμανικού όρου «Kreislauf», αντί του όρου «κυκλική κίνηση» που είχε χρησιμοποιηθεί στον 1ο τόμο. Υποσημείωση στο «Κεφάλαιο», τ. 2ος σελ 23.
[2]. Καρλ Μαρξ:«Το Κεφάλαιο», τ. 2, σελ. 34.
[3]. Στο ίδιο, σελ. 54.
Πηγή: Ριζοσπάστης
